Skutki katastrofy ekologicznej na Odrze wciąż sÄ… trudne do oszacowania. Tym bardziej że nie ma stuprocentowej pewnoÅ›ci co do jej przyczyn. Przywracanie odrzaÅ„skiego ekosystemu do poprzedniego stanu z caÅ‚Ä… pewnoÅ›ciÄ… zajmie caÅ‚e lata, ale nie ma co tego procesu na siÅ‚Ä™ przyspieszać. – Nie powinniÅ›my w tej chwili wykonywać żadnych gwaÅ‚townych ruchów. Z pewnoÅ›ciÄ… wszelkie sytuacje, w których jakiÅ› polityk samorzÄ…dowy czy rzÄ…dowy bÄ™dzie – przy tÅ‚umie dziennikarzy – wpuszczaÅ‚ jakieÅ› ryby do Odry, sÄ… niedopuszczalne. To może wyrzÄ…dzić wiÄ™cej szkody niż pożytku – podkreÅ›la dr hab. Andrzej Mikulski z Uniwersytetu Warszawskiego. Ekspert apeluje też o powoÅ‚anie interdyscyplinarnego zespoÅ‚u naukowców, który pomoże poradzić sobie ze skutkami katastrofy.
– Sytuacja z wodÄ… w Odrze jest poważna, o czym Å›wiadczy olbrzymia fala martwych ryb, które tÄ… rzekÄ… pÅ‚ynÄ…. Natomiast do tej pory – ponieważ nie badamy dokÅ‚adnie czynnika toksycznego, który powoduje ten pomór – trudno powiedzieć, na ile ta sytuacja jest opanowana. Nie wiadomo, czy ten czynnik toksyczny, który w Odrze wystÄ™puje, nadal tam jest. Jeżeli prawdÄ… jest, że za caÅ‚Ä… tÄ™ sytuacjÄ™ odpowiadajÄ… toksyczne haptofity, które teraz sÄ… w dziwny sposób nazywane zÅ‚otÄ… algÄ…, to nie ma dowodu, że te glony nadal wytwarzajÄ… toksyny. Tutaj trzeba byÅ‚oby przeprowadzić bardzo dokÅ‚adne badania, żeby sprawdzić, czy ta toksyna wystÄ™puje w wodzie i w jakim stężeniu – mówi agencji Newseria Biznes dr hab. Andrzej Mikulski z ZakÅ‚adu Hydrobiologii WydziaÅ‚u Biologii Uniwersytetu Warszawskiego.
WyjaÅ›nianie przyczyn katastrofy ekologicznej na Odrze trwa. Pierwsze sygnaÅ‚y o Å›niÄ™tych rybach w okolicach OÅ‚awy na Dolnym ÅšlÄ…sku pojawiÅ‚y siÄ™ już pod koniec lipca. Jednak temat staÅ‚ siÄ™ gÅ‚oÅ›ny dopiero dwa tygodnie później, kiedy zjawisko staÅ‚o siÄ™ masowe i wystÄ…piÅ‚o w kolejnych województwach. Do tej pory z Odry wyÅ‚owiono już kilkaset ton martwych ryb i nadal nie jest jasne, co do tego doprowadziÅ‚o.
TydzieÅ„ temu minister klimatu i Å›rodowiska Anna Moskwa poinformowaÅ‚a na Twitterze, że badania ekspertów z Instytutu Rybactwa ÅšródlÄ…dowego wskazaÅ‚y obecność w wodzie z Odry tzw. zÅ‚otych alg, których zakwit może spowodować pojawianie siÄ™ toksyn zabijajÄ…cych ryby i małże. Nie sÄ… one jednak szkodliwe dla czÅ‚owieka. Tymczasem niemieccy naukowcy wskazujÄ…, że tzw. zÅ‚ote algi kwitnÄ… tylko w wodzie o bardzo dużym stopniu zasolenia, który normalnie w Odrze nie wystÄ™puje. Dlatego w tej chwili sÅ‚użby próbujÄ… ustalić, co siÄ™ przyczyniÅ‚o do tak wysokiego zasolenia rzeki. Jedna z teorii mówi, że odpowiedzialne sÄ… tzw. zrzuty kopalniane, ponieważ w zwiÄ…zku z rekordowym zapotrzebowaniem na wÄ™giel i intensyfikacjÄ… wydobycia kopalnie spuszczajÄ… zasolonÄ… wodÄ™ wprost do rzeki.
– Ustalenie przyczyn tej katastrofy jest ważne, bo istnieje duże prawdopodobieÅ„stwo, że tego typu sytuacje siÄ™ bÄ™dÄ… powtarzać – podkreÅ›la ekspert WydziaÅ‚u Biologii UW. – Jeżeli problemem faktycznie jest zakwit glonów, to prawdopodobnie przyczynÄ… byÅ‚o namnożenie tego glona w sÅ‚onym zbiorniku, który znajdowaÅ‚ siÄ™ koÅ‚o Odry. Å»eby zapobiec podobnej tragedii w przyszÅ‚oÅ›ci, trzeba objąć bardzo szczegóÅ‚owym monitoringiem wszystkie zbiorniki, do których jest zrzucana woda pokopalniana, bo prawdopodobnie to spowodowaÅ‚o tÄ™ tragediÄ™.
PodkreÅ›la jednak, że to tylko część problemu, bo zrzuty Å›cieków do rzek pozostajÄ… w Polsce poza wszelkÄ… kontrolÄ…. Wody Polskie na skutek prowadzonych w ubiegÅ‚ym roku kontroli podjęły dziaÅ‚ania formalnoprawne w stosunku do ponad 500 wylotów w dorzeczu Odry. W caÅ‚ej Polsce dziaÅ‚ania te objęły prawie 2 tys. punktów.
– Generalnie rzecz biorÄ…c, trzeba objąć sensownym i efektywnym monitoringiem caÅ‚Ä… gospodarkÄ™ Å›ciekowÄ… w Polsce. Trzeba zacząć rejestrować nielegalne miejsca zrzutu Å›cieków, a jest ich bardzo dużo. To sÄ… tysiÄ…ce rur, które sterczÄ… w różnych miejscach w Polsce i z których okazjonalnie wydobywajÄ… siÄ™ Å›cieki różnego typu – mówi dr hab. Andrzej Mikulski.
WiÄ™kszość ekspertów przychyla siÄ™ do teorii, że katastrofa ekologiczna na Odrze to prawdopodobnie zbieg różnych czynników: regularnego podtruwania rzeki Å›ciekami, dużego zasolenia i zakwitu glonów, wysokiej temperatury i niskiego stanu wody.
– Dla ekosystemu rzeki to oznacza kompletnÄ… dezorganizacjÄ™ – podkreÅ›la badacz z UW. – W tej chwili nie wiemy, jakie grupy organizmów zostaÅ‚y zatrute toksynÄ…, wiadomo tylko o rybach. Moi znajomi twierdzÄ…, że zginęły praktycznie wszystkie małże, o czym nie ma sÅ‚owa w oficjalnych doniesieniach. Jednak to komponuje siÄ™ z dziaÅ‚aniem toksyn wytwarzanych przez te glony. One rzeczywiÅ›cie dziaÅ‚ajÄ… bardzo silnie na ryby i małże. Ale niezależnie od tego, czy tylko one, czy też inne organizmy zniknÄ… z ekosystemu, sytuacja jest poważna. Ryby sÄ… szczytowym drapieżnikiem w ekosystemie wodnym, kontrolujÄ… populacjÄ™ różnych organizmów, a ich brak może doprowadzić do nieprzewidywalnych skutków.
Ekspert ZakÅ‚adu Hydrobiologii wskazuje, że przywracanie odrzaÅ„skiego ekosystemu do poprzedniego stanu z caÅ‚Ä… pewnoÅ›ciÄ… zajmie caÅ‚e lata. Jak ocenia, rzÄ…d powinien powoÅ‚ać interdyscyplinarny zespóÅ‚ zÅ‚ożony naukowców z różnych dziedzin, w tym m.in. hydrologów, hydrobiologów i toksykologów, którzy zastanowiÄ… siÄ™ nad tym, w jaki sposób można byÅ‚oby odwrócić skutki tej katastrofy.
– Być może powinniÅ›my zaprosić do tej dyskusji naukowców niemieckich, ponieważ rzeka jest transgraniczna. Takie konsylium mogÅ‚oby próbować wypracować jakieÅ› metody na to, żeby pomóc Odrze – wskazuje dr hab. Andrzej Mikulski. – Tym, czego na pewno należy zaniechać, sÄ… natomiast wszelkie próby kontynuowania regulacji tej rzeki. Rzeka regulowana bardzo kiepsko radzi sobie z wszelkiego typu zaburzeniami. Dlatego jeÅ›li ktoÅ› myÅ›li w tej chwili o tym, żeby zbudować na Å›rodkowej Odrze jakiÅ› zbiornik zaporowy albo betonować brzegi, to bÄ™dzie dziaÅ‚aÅ‚ przeciwko zdrowemu rozsÄ…dkowi i interesowi ekosystemu rzecznego.
Jak podkreÅ›la, w przypadku ekosystemów rzecznych dużo ważniejsze może być zaniechanie niektórych czynnoÅ›ci niż ich wykonywanie.
– Kiedy damy rzece funkcjonować w sposób w miarÄ™ naturalny, powinna ona sobie po jakimÅ› czasie z tym poradzić. W ciÄ…gu kilku miesiÄ™cy ten ekosystem zacznie funkcjonować normalnie. Natomiast straty spowodowane znikniÄ™ciem gatunków organizmów, które sÄ… dÅ‚ugowieczne, bÄ™dÄ… odrabiane przez wiele lat – ocenia ekspert.