UbiegÅ‚y rok byÅ‚ rekordowy pod wzglÄ™dem liczby prób samobójczych podjÄ™tych przez dzieci i nastolatków. WedÅ‚ug danych KGP w Polsce odnotowano 2031 takich przypadków, z których 150 zakoÅ„czyÅ‚o siÄ™ Å›mierciÄ…. Te dane mogÄ… być jednak mocno niedoszacowane, ponieważ obejmujÄ… tylko te przypadki, które w ogóle zostaÅ‚y Policji zgÅ‚oszone. – Depresja wÅ›ród dzieci i mÅ‚odzieży jest dziÅ› poważnym problemem – mówi psycholog, dr WiesÅ‚aw Poleszak w rozmowie przeprowadzonej z okazji Åšwiatowego Dnia Walki z DepresjÄ…. Jak wskazuje, COVID-19 wzbudziÅ‚ obawy o zdrowie psychiczne caÅ‚ego pokolenia dzieci, ale pandemia może być tylko wierzchoÅ‚kiem góry lodowej od dawna narastajÄ…cych problemów z tym zwiÄ…zanych.
– ObecnÄ… sytuacjÄ™ logicznie można byÅ‚oby tÅ‚umaczyć tak, że dzieci przeszÅ‚y pandemiÄ™ i majÄ… kryzys, ale to chyba nie do koÅ„ca tak. Moim zdaniem pewne problemy, dotyczÄ…ce kompetencji spoÅ‚ecznych, emocjonalnych zarysowywaÅ‚y siÄ™ już od dawna. Zwróćmy uwagÄ™ na to, ile czasu wczeÅ›niej mÅ‚odzi ludzie spÄ™dzali w grupie, w kontakcie bezpoÅ›rednim, podczas którego uczymy siÄ™ relacji i emocji. Potem dzieci przeniosÅ‚y siÄ™ do komunikatorów, do sieci i mediów spoÅ‚ecznoÅ›ciowych i dynamika relacji, a w konsekwencji możliwość uczenia siÄ™ tych kompetencji, spadÅ‚a. To postÄ™pujÄ…cy proces, który obserwujemy już od dość dawna, ale pandemia byÅ‚a czymÅ› w rodzaju szarpniÄ™cia Å‚aÅ„cuchem, które spowodowaÅ‚o, że puÅ›ciÅ‚y sÅ‚abe ogniwa – mówi agencji Newseria Biznes dr WiesÅ‚aw Poleszak, profesor Akademii WSEI, psycholog, psychoterapeuta i nauczyciel akademicki.
WedÅ‚ug badaÅ„ UNICEF-u, przeprowadzonych w 21 krajach Å›wiata, ponad 13 proc. nastolatków w wieku 10–19 lat mierzy siÄ™ ze zdiagnozowanymi zaburzeniami psychicznymi. To blisko 86 mln mÅ‚odych ludzi w wieku 15–19 lat i 80 mln w wieku 10–14 lat. SpoÅ›ród zgÅ‚aszanych dolegliwoÅ›ci lÄ™k i depresja stanowiÄ… najwiÄ™kszy odsetek (prawie 40 proc.) wszystkich diagnozowanych zaburzeÅ„. JeÅ›li pozostajÄ… nieleczone, w skrajnych przypadkach mogÄ… prowadzić nawet do samobójczej Å›mierci. WedÅ‚ug UNICEF-u samobójstwo jest czwartÄ… najczÄ™stszÄ… przyczynÄ… Å›mierci wÅ›ród nastolatków, a każdego roku życia odbiera sobie Å›rednio ok. 46 tys. dzieci w wieku 10–19 lat.
Jak wskazuje ekspert, w Polsce wyższy – w porównaniu do statystyk UNICEF-u – jest odsetek dzieci i nastolatków, które borykajÄ… siÄ™ z depresjÄ… i zaburzeniami psychicznymi (wedÅ‚ug różnych źródeÅ‚ od 17 do nawet 20 proc.).
– To też sugeruje, że ten problem wcale siÄ™ nie zamyka, tylko siÄ™ rozwija – mówi ekspert. – SkupialiÅ›my siÄ™ i szukaliÅ›my odpowiedzi na pytanie, co siÄ™ dzieje z dziećmi i mÅ‚odzieżą w czasie pandemii, bo wydawaÅ‚o nam siÄ™, że to jest ten moment kryzysu, kiedy oni bÄ™dÄ… potrzebowali wsparcia. Ale prawda jest taka, że kiedy robiliÅ›my badania w trakcie pandemii, po i teraz, to ten kryzys nam siÄ™ przesuwa i rzeczywiÅ›cie wiÄ™kszy problem jest teraz niż nawet w samym okresie pandemii.
W raporcie opublikowanym na poczÄ…tku stycznia br. NFZ wskazuje, że liczba niepeÅ‚noletnich pacjentów leczÄ…cych siÄ™ na zaburzenia lÄ™kowe i depresyjne w latach 2013–2021 wzrosÅ‚a aż o 120 proc. W tym samym czasie uwagÄ™ zwraca również rosnÄ…ca liczba osób poniżej 18. roku życia, które zrealizowaÅ‚y receptÄ™ na refundowane leki przeciwdepresyjne.
W ubiegÅ‚ym roku ten problem zarysowaÅ‚ siÄ™ szczególnie, co odzwierciedla rekordowa liczba prób samobójczych podjÄ™tych przez dzieci i nastolatków. WedÅ‚ug statystyk Komendy GÅ‚ównej Policji udostÄ™pnionych fundacji GrowSpace w 2022 roku odnotowano w Polsce 2031 takich przypadków (wobec niecaÅ‚ych 1,5 tys. rok wczeÅ›niej), z których 150 zakoÅ„czyÅ‚o siÄ™ Å›mierciÄ… (wobec 127 rok wczeÅ›niej). NajmÅ‚odsze dzieci ujÄ™te w statystykach, które podjęły siÄ™ próby samobójczej, miaÅ‚y siedem lat.
– Próby samobójcze częściej dotyczÄ… dziewczÄ…t niż chÅ‚opców. Natomiast równie niepokojÄ…ce jest to, że u chÅ‚opców sÄ… to dziaÅ‚ania bardziej skuteczne. Musimy pamiÄ™tać, że nie ma wiÄ™kszej tragedii niż Å›mierć mÅ‚odego czÅ‚owieka – mówi psychoterapeuta.
WedÅ‚ug danych kampanii „Å»ycie jest warte rozmowy” w Polsce na każdÄ… 28-osobowÄ… klasÄ™ przypada Å›rednio dwóch uczniów po próbie samobójczej. Natomiast każde samobójstwo i próba samobójcza wpÅ‚ywa nawet na 20 osób z najbliższego otoczenia – nie tylko rodziców i opiekunów, rodzinÄ™, ale i rówieÅ›ników z klasy czy podwórka.
Jak podkreÅ›la, to wÅ‚aÅ›nie rodzice, opiekunowie i nauczyciele powinni być wyczuleni na wszelkie zmiany w zachowaniu dziecka lub nastolatka, które mogÄ… być sygnaÅ‚em ostrzegawczym.
– Rozpoznawanie depresji u dzieci i mÅ‚odzieży wcale nie jest takie proste, bo pamiÄ™tajmy, że jest to zaburzenie dotyczÄ…ce emocji. Nie bez powodu okres mÅ‚odoÅ›ci nazywamy okresem burzy i naporu, bo tam i tak bardzo dużo tych emocji siÄ™ dzieje – podkreÅ›la dr WiesÅ‚aw Poleszak. – Jest jednak kilka bardzo ważnych sygnaÅ‚ów, które mogÄ… o tym Å›wiadczyć. Jeżeli dziecko w pewnym momencie siÄ™ zamyka, przestaje rozmawiać, zamyka siÄ™ w pokoju, ma problemy ze wstawaniem, przesypia czas na obowiÄ…zki albo ucieka w źródÅ‚a przyjemnoÅ›ci, np. w granie, to już może być sygnaÅ‚em ostrzegawczym. OczywiÅ›cie nie każde uciekanie w gry jest depresjÄ…, ale zaniepokoić powinna nagÅ‚a zmiana, bo dzieciaki uciekajÄ… w gry albo oglÄ…danie TikToka, bo dziÄ™ki temu zapominajÄ… o tym, co boli, co jest przykre i trudne.
Nastolatkowie cierpiÄ…cy na depresjÄ™ czÄ™sto skarżą siÄ™ na uczucie przewlekÅ‚ego zmÄ™czenia, czego objawem może być „pokÅ‚adanie siÄ™” na Å‚awce szkolnej. Z kolei rodzice czÄ™sto mówiÄ…, że ich dzieci siÄ™ „snujÄ…” i dużo Å›piÄ…. CzÄ™stym objawem jest też anhedonia – dziecka nic nie cieszy, wszystko przyjmuje negatywnie. Czynnikiem alarmujÄ…cym powinny być też m.in. problemy z koncentracjÄ… i spadek wyników w nauce, ale bardzo ważna jest Å›wiadomość, że depresja jest zaburzeniem, które może siÄ™ też przejawiać zupeÅ‚nie inaczej – poprzez pobudzenie psychoruchowe, nerwowość, agresjÄ™, wrogość, nadmiar energii czy poirytowanie poÅ‚Ä…czone z brakiem umiejÄ™tnoÅ›ci skupienia siÄ™. To czÄ™sto powoduje kÅ‚opot z rozpoznaniem depresji u dziecka, ponieważ w powszechnym przekonaniu dominuje obraz osoby wycofanej, smutnej, bez energii do życia.
– Jest kilka procent uczniów, u których depresji nie widać, ale oni sygnalizujÄ… bardzo ostry kryzys. Mówimy tu o grupie ludzi, którzy zamykajÄ… siÄ™ z tym bólem w cichÄ…, a niekiedy nawet rozeÅ›mianÄ… depresjÄ™, robiÄ… dobrÄ… minÄ™ do zÅ‚ej gry. I ta grupa jest bardzo niebezpieczna – podkreÅ›la psychoterapeuta. – Takich mÅ‚odych ludzi Å‚atwo przeoczyć. I to oni czÄ™sto decydujÄ… siÄ™ na krok samobójczy. Jeżeli mÅ‚ody czÅ‚owiek coÅ› z siebie wyrzuca, coÅ› wyraża w taki czy inny sposób, to przynajmniej można to wychwycić i zareagować.
Jak podkreÅ›la, depresja i zaburzenia nastroju to choroby, w których realne jest zagrożenie życia dziecka bÄ…dź nastolatka. Dlatego sygnaÅ‚ów ostrzegawczych nie wolno bagatelizować, ale unikajÄ…c przy tym protekcjonalnego udzielania rad i znajdowania gotowych rozwiÄ…zaÅ„. Ekspert radzi, by mÅ‚odej osobie dać przede wszystkim możliwość opowiedzenia o tym, co czuje, bez osÄ…dzania, pouczania czy krytykowania, nawet jeÅ›li wydaje siÄ™ to irracjonalne.
– Okazuje siÄ™, że wÅ›ród czynników, które chroniÄ… przed depresjÄ…, jest pozytywny klimat grupy, pozytywna reakcja nauczycieli, którzy zainteresujÄ… siÄ™, zagadajÄ…, zapytajÄ…: „martwiÄ™ siÄ™ o ciebie, wydaje mi siÄ™, że masz zÅ‚y nastrój, czy coÅ› siÄ™ staÅ‚o, czy coÅ› siÄ™ dzieje?”. To jest dla mÅ‚odych ludzi bardzo ważne i to powinna być pierwsza reakcja – żeby siÄ™ zainteresować, porozmawiać, ale nie na zasadzie: „weź coÅ› ze sobÄ… zrób, weź siÄ™ ogarnij”, ale na zasadzie otwartoÅ›ci – mówi dr WiesÅ‚aw Poleszak.
Psycholog zauważa też, że aby nauczyciele mieli przestrzeÅ„ do przeprowadzenia takich rozmów i dostrzeżenia problemów swoich uczniów, sami również potrzebujÄ… wsparcia. Dlatego Fundacja Edumind – Uważność w edukacji we wspóÅ‚pracy z FundacjÄ… SzkoÅ‚a z KlasÄ… przeprowadzajÄ… kursy uważnoÅ›ci dla nauczycielek i nauczycieli z caÅ‚ej Polski.
– Projekt „Krople UważnoÅ›ci” jest skierowany do nauczycieli, ponieważ to też ludzie, którzy doÅ›wiadczajÄ… trudnoÅ›ci – mówi dr WiesÅ‚aw Poleszak. – Uczniów jest w Polsce bardzo wielu, wiÄ™c problemu nie rozwiążemy jednym, systemowym rozwiÄ…zaniem. Dlatego zacznijmy najpierw od nauczycieli, którzy majÄ… kontakt z wieloma uczniami.
Organizatorzy projektu wskazujÄ…, że umiejÄ™tność skupienia siÄ™ na tym, co siÄ™ dzieje tu i teraz, czyli mindfulness, jest ważnym narzÄ™dziem w radzeniu sobie z codziennym stresem i trudnymi sytuacjami, a dziÄ™ki praktyce uważnoÅ›ci nauczyciele sÄ… bardziej spokojni, efektywni i majÄ… zasoby emocjonalne, żeby wspierać swoich uczniów i uczennice.
– W kryzysie ważne jest to, żeby zadbać o siebie. JeÅ›li chcesz pomóc komuÅ› innemu, to najpierw zadbaj o samego siebie, naucz siÄ™, jak sobie radzić ze stresem, z przeciążeniem, jak zachować dobrostan emocjonalny. Jeżeli już wiesz, jak to zrobić, wtedy przekażesz to innym i lepiej zajmiesz siÄ™ uczniami – mówi profesor Akademii WSEI. – Depresja to jest choroba i zaburzenie zwiÄ…zane z emocjami, czyli czÄ™sto siÄ™ Å‚apiemy na tym, że myÅ›limy: „co by byÅ‚o gdyby, czy mi siÄ™ uda, czy mi siÄ™ nie uda”, czyli uruchamiamy lÄ™k i wchodzimy w przyszÅ‚ość, której nie jesteÅ›my w stanie kontrolować.