Polska już od 1998 roku notuje zbyt niski wspóÅ‚czynnik dzietnoÅ›ci kobiet, a od 2018 roku – ujemny przyrost naturalny. Pandemia COVID-19, która spowodowaÅ‚a duży wzrost liczby zgonów w IV kwartale ub.r., jeszcze ten trend przyspieszyÅ‚a. Z kolei niepewność zwiÄ…zana z SARS-CoV-2 wpÅ‚ynęła negatywnie na plany prokreacyjne części potencjalnych rodziców, co – jak wynika z projektu Strategii Demograficznej – najprawdopodobniej w peÅ‚ni objawi siÄ™ w tym roku w postaci kolejnego spadku urodzeÅ„. Ten trend ma zahamować opublikowany w czerwcu projekt Strategii Demograficznej 2040, jednak – jak ocenia ekspert Nowej Konfederacji – skuteczność tego typu polityk w krajach Europy Zachodniej jest aktualnie niewielka.
– Na Å›wiecie istnieje wiele modeli polityki demograficznej, ale zasadniczo one sÄ… do siebie stosunkowo podobne. Przede wszystkim próbuje siÄ™ wspierać dzietność zasiÅ‚kami czy ulgami podatkowymi. Efekty tej polityki – dążącej do tego, aby rodziÅ‚o siÄ™ jak najwiÄ™cej dzieci – trzeba przyznać, że zazwyczaj sÄ… dość mizerne. Ona pomaga raczej – zwÅ‚aszcza w zachodnich, bogatych paÅ„stwach, które majÄ… w budżecie dużo pieniÄ™dzy na tego typu dziaÅ‚ania – utrzymać tÄ™ dzietność, żeby nie spadÅ‚a maksymalnie – mówi Jarema Piekutowski, gÅ‚ówny ekspert ds. spoÅ‚ecznych Nowej Konfederacji.
Demografia jest bolÄ…czkÄ… nie tylko Polski, ale też innych krajów UE i wiÄ™kszoÅ›ci rozwiniÄ™tych paÅ„stw Å›wiata. GÅ‚ówny problem to niska dzietność, która przyczynia siÄ™ do starzenia spoÅ‚eczeÅ„stwa, stopniowego zaniku populacji i rodzi szereg problemów m.in. dla systemu emerytalnego, konkurencyjnoÅ›ci gospodarki i PKB, systemu ochrony zdrowia czy rynku pracy.
WedÅ‚ug projektu rzÄ…dowej Strategii Demograficznej Polska należy na dodatek do paÅ„stw o dzietnoÅ›ci poniżej Å›redniej w Europie. W 2019 roku – mimo wzrostu w stosunku do 2015 roku – wspóÅ‚czynnik dzietnoÅ›ci osiÄ…gnÄ…Å‚ wartość 1,42 dziecka na kobietÄ™, co uplasowaÅ‚o PolskÄ™ na 190. miejscu na 208 sklasyfikowanych paÅ„stw Å›wiata. Ten wspóÅ‚czynnik już od 1998 roku nie przekracza 1,5 dziecka na kobietÄ™ w wieku rozrodczym, co oznacza, że już od wielu lat w naszym kraju rodzi siÄ™ za maÅ‚o dzieci, żeby zapewnić zastÄ™powalność pokoleÅ„. TÄ™ gwarantuje dopiero wskaźnik dzietnoÅ›ci na poziomie 2,1–2,15 (dane z czerwcowego raportu „Demografia” Warsaw Enterprise Institute).
– W niektórych krajach byÅ‚ego bloku sowieckiego, takich jak Rumunia, WÄ™gry, poniekÄ…d też i Polska, w ostatnich latach – nie liczÄ…c ubiegÅ‚ego, pandemicznego – zaobserwowaliÅ›my pewien wzrost wspóÅ‚czynnika dzietnoÅ›ci, który wczeÅ›niej bardzo spadaÅ‚. Jednak za ten wzrost niekoniecznie odpowiadaÅ‚a polityka i dziaÅ‚ania paÅ„stwa, ale po prostu poprawa jakoÅ›ci życia oraz znaczÄ…cy wzrost wynagrodzeÅ„ w porównaniu z poprzednimi latami i w stosunku do naszych aspiracji. Polacy majÄ… bowiem takie same aspiracje jak Zachód, oddziaÅ‚uje na nas ta sama popkultura, ten sam biznes – mówi Jarema Piekutowski.
RzÄ…dowa Strategia Demograficzna również zauważa, że w ostatniej dekadzie wiele krajów Europy Åšrodkowo-Wschodniej – w szczególnoÅ›ci Rumunia i Czechy oraz WÄ™gry i SÅ‚owacja – zanotowaÅ‚y wzrosty dzietnoÅ›ci. Odmienny trend widać w krajach Europy Zachodniej, np. w Holandii, Belgii, Irlandii czy Francji, która przez dekady należaÅ‚a do liderów dzietnoÅ›ci, m.in. dziÄ™ki rozbudowanej polityce prorodzinnej. Obecnie jest ona wciąż istotna, choć – w zmieniajÄ…cych siÄ™ okolicznoÅ›ciach politycznych i spoÅ‚ecznych – powoli niewystarczajÄ…ca. Podobna sytuacja ma też miejsce w Skandynawii, np. w Szwecji, dÅ‚ugo bÄ™dÄ…cej liderem polityk sprzyjajÄ…cych dzietnoÅ›ci, która w ostatnich latach również notuje spadek dzietnoÅ›ci (choć w 2019 roku wyniósÅ‚ on w tym kraju 1,71 dziecka na kobietÄ™).
– Skuteczne sÄ… takie dziaÅ‚ania paÅ„stwa, które powodujÄ…, że zmniejsza siÄ™ różnica miÄ™dzy możliwoÅ›ciami a aspiracjami spoÅ‚eczeÅ„stwa – mówi gÅ‚ówny ekspert ds. spoÅ‚ecznych Nowej Konfederacji. – Chodzi o to, żeby paÅ„stwo nie przeszkadzaÅ‚o, a tam, gdzie trzeba lub można, pomagaÅ‚o w rozwoju gospodarczym. Aby próbowaÅ‚o konsekwentnie i dÅ‚ugoterminowo zaradzić problemowi mieszkaniowemu, który jest jednym z najistotniejszych dla Polaków i stopuje ich przed decyzjami prokreacyjnymi. Kolejna sprawa to korzystne opodatkowanie, które sprawia, że w kieszeni zostaje wystarczajÄ…co dużo pieniÄ™dzy z pracy. W Polsce jest sÅ‚abo opodatkowany majÄ…tek, mocno opodatkowana jest praca. Podatki omijajÄ… te najbogatsze osoby, z najwiÄ™kszymi majÄ…tkami – oni akurat siÄ™ rozmnażajÄ…, ale ich jest maÅ‚o. Chodzi też o to, żeby ludzie poczuli siÄ™ stabilnie, bo brak stabilnoÅ›ci to kolejny, ogromny problem. Niestety nastroje apokaliptyczne – zwiÄ…zane m.in. z kryzysem klimatycznym i pandemiÄ… – jeszcze go wzmocniÅ‚y i to też jest trudne zadanie dla paÅ„stwa.
W Polsce w 2002 roku po raz pierwszy odnotowano przewagÄ™ liczby zgonów nad urodzeniami, a od 2018 roku notowany jest już znaczny wzrost tego zjawiska, co oznacza ujemny przyrost naturalny. Spowodowany pandemiÄ… duży wzrost liczby zgonów w IV kwartale 2020 roku jeszcze ten trend przyspieszyÅ‚. Niepewność zwiÄ…zana z SARS-CoV-2 wpÅ‚ynęła też negatywnie na plany prokreacyjne części potencjalnych rodziców, co – jak wynika z projektu Strategii Demograficznej – najprawdopodobniej w peÅ‚ni objawi siÄ™ w tym roku w postaci kolejnego spadku urodzeÅ„.
Ten trend ma zahamować opublikowany w czerwcu br. projekt Strategii Demograficznej 2040, która jest obecnie na etapie konsultacji spoÅ‚ecznych. Dokument ma odpowiedzieć na pytanie, czego potrzebujÄ… polskie rodziny, i wyznaczyć kierunek dziaÅ‚aÅ„, które bÄ™dÄ… sprzyjać dzietnoÅ›ci. RzÄ…d wskazaÅ‚ w nim 10 obszarów-barier wpÅ‚ywajÄ…cych na decyzjÄ™ o posiadaniu dzieci i zaproponowaÅ‚ 12 kierunków interwencji. SÄ… to m.in. zabezpieczenie finansowe polskich rodzin (m.in. poprzez program 500+) i popularyzacja kultury sprzyjajÄ…cej rodzinie, rozwój rynku pracy (np. gwarancja elastycznej pracy dla kobiet w ciąży i rodziców dzieci do czterech lat) oraz opieki zdrowotnej w kierunku sprzyjajÄ…cym rodzinie i opiece nad dziećmi, poprawa jakoÅ›ci i organizacji edukacji oraz wsparcie w zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych rodzin (Mieszkanie bez wkÅ‚adu wÅ‚asnego, Bon mieszkaniowy).
Prognozy demograficzne GUS zakÅ‚adajÄ…, że – przy utrzymaniu obecnych trendów niskiej dzietnoÅ›ci – w 2050 roku liczba ludnoÅ›ci Polski wyniesie już 33 mln 951 tys. (dla porównania w 2020 roku Polaków byÅ‚o nieco ponad 37 mln 958 tys.). W stosunku do bazy, za którÄ… przyjÄ™to 2013 rok, bÄ™dzie to oznaczać spadek liczby ludnoÅ›ci o 12 proc., czyli 4,55 mln osób. Oprócz ujemnego przyrostu naturalnego GUS prognozuje też spadek liczebnoÅ›ci kobiet w wieku rozrodczym (15-49 lat) oraz szybkie starzenie siÄ™ spoÅ‚eczeÅ„stwa. WedÅ‚ug szacunków w 2050 roku seniorzy w wieku 65+ bÄ™dÄ… już stanowić 32,7 proc. populacji (wobec 14,7 proc. w stosunku do bazy z 2013 roku, co oznacza wzrost o 5,4 mln osób). Oznacza to m.in. duży problem dla polskiej gospodarki i rynku pracy, którego rozwiÄ…zanie – jak podkreÅ›la ekspert Nowej Konfederacji – może okazać siÄ™ niemożliwe bez wdrożenia równoczeÅ›nie przyjaznej polityki migracyjnej.
– Z roku na rok coraz wiÄ™cej osób schodzi z rynku pracy i tych miejsc nie ma komu zapeÅ‚nić. Do 2006–2007 roku walczyliÅ›my z bezrobociem, potem częściowo ten problem rozwiÄ…zaÅ‚a masowa emigracja Polaków na Zachód po wejÅ›ciu do UE i strefy Schengen. Natomiast w tej chwili już mamy do czynienia z deficytem pracowników w niektórych branżach, m.in. budowlanej, przemysÅ‚owej, turystycznej czy gastronomicznej. Pandemia trochÄ™ zachwiaÅ‚a tÄ… sytuacjÄ…, ale my dość szybko siÄ™ odbiliÅ›my i zaraz znów pojawiÄ… siÄ™ ogromne deficyty. Częściowo uzupeÅ‚niamy je imigracjÄ… z Ukrainy i BiaÅ‚orusi, ale polskie prawo migracyjne nadal jest skomplikowane, źle zorganizowane i Polska dla migrantów wciąż jest paÅ„stwem nieprzyjaznym. Trzeba zaproponować mÄ…drÄ… politykÄ™ migracyjnÄ…, która pozwoli nam zachować naszÄ… tożsamość i jednoczeÅ›nie Å›ciÄ…gnąć do Polski nowych obywateli i ich integrować – mówi Jarema Piekutowski.