W Polsce ponad poÅ‚owa osób ze spoÅ‚ecznoÅ›ci LGBT+ doÅ›wiadczyÅ‚a przestÄ™pstwa z nienawiÅ›ci na tle orientacji seksualnej lub tożsamoÅ›ci pÅ‚ciowej, ale tylko 2,5 proc. takich przypadków jest zgÅ‚aszanych policji – wynika z danych Kampanii Przeciwko Homofobii. Eksperci wskazujÄ…, że to nie tylko efekt polityki i homofobicznych dziaÅ‚aÅ„ w przestrzeni publicznej, ale również braków w obecnie obowiÄ…zujÄ…cych przepisach. Dla przykÅ‚adu obecnie nie chroniÄ… one osób LGBT+ przed mowÄ… nienawiÅ›ci, mimo że na takÄ… ochronÄ™ mogÄ… liczyć inne mniejszoÅ›ci, np. narodowoÅ›ciowe czy religijne.
– W polskich przepisach sÄ… pewne braki dotyczÄ…ce ochrony praw osób LGBT+. W przypadku zatrudniania mamy tÄ™ ochronÄ™ na naprawdÄ™ wysokim poziomie unijnym. Wyzwaniem jest raczej praktyka stosowania tych przepisów. Natomiast już w obszarach takich jak opieka zdrowotna, zabezpieczenie spoÅ‚eczne, dostÄ™p do dóbr i usÅ‚ug czy edukacja brakuje przepisów, które wprost chroniÅ‚yby przed dyskryminacjÄ… ze wzglÄ™du na tożsamość LGBT+. My oczywiÅ›cie, jako prawnicy i prawniczki, poszukujemy rozwiÄ…zaÅ„ prawnych, które mogÄ… Å‚atać tÄ™ dziurÄ™, czyli np. wystÄ™pujemy do sÄ…du z pozwami o naruszenie dóbr osobistych, ale to nie jest aż tak efektywna ochrona jak taka, która speÅ‚nia standardy unijne, czyli po prostu wprowadza zakaz dyskryminacji – mówi agencji Newseria Biznes Karolina KÄ™dziora, radczyni prawna, prawniczka z Polskiego Towarzystwa Prawa Antydyskryminacyjnego.
W TÄ™czowym Indeksie Europy – rankingu krajów UE opracowywanym przez ILGA Europe – Polska zajmuje obecnie 44. miejsce na 49 uwzglÄ™dnionych w nim paÅ„stw. Raport organizacji wskazuje m.in. na dużą liczbÄ™ ekstremalnie homofobicznych dziaÅ‚aÅ„ publicznych oraz fakt, że coraz wiÄ™cej osób LGBT+ wyjeżdża z kraju w miarÄ™ pogarszania siÄ™ sytuacji politycznej.
SkalÄ™ dyskryminacji spoÅ‚ecznoÅ›ci LGBT+ w Polsce obrazuje m.in. ustanowienie ponad 100 „stref wolnych od LGBT” w miastach i gminach, które Å‚Ä…cznie stanowiÅ‚y aż 1/3 powierzchni kraju. Co prawda część z nich w ubiegÅ‚ym roku wycofaÅ‚a siÄ™ z tego pomysÅ‚u, ale ILGA Europe zwraca uwagÄ™ na szereg innych przejawów homofobii w przestrzeni publicznej w 2021 roku, takich jak m.in. inicjatywa ustawodawcza „Stop LGBT”, która zgromadziÅ‚a ponad 140 tys. podpisów i trafiÅ‚a do Sejmu (postuluje wprowadzenie przepisów podobnych do tych, które obowiÄ…zujÄ… obecnie w Rosji, jak np. zakaz zgromadzeÅ„ publicznych promujÄ…cych prawa osób LGBT+), projekt ustawy „chroniÄ…cej dzieci przed adopcjÄ… przez pary homoseksualne" przygotowany przez Ministerstwo SprawiedliwoÅ›ci pod rzÄ…dami Zbigniewa Ziobry, ograniczanie edukacji seksualnej w szkoÅ‚ach w ramach „lex Czarnek” czy brutalne ataki i przestÄ™pstwa z nienawiÅ›ci. Dla przykÅ‚adu w lutym ubiegÅ‚ego roku para gejów trzymajÄ…ca siÄ™ za rÄ™ce zostaÅ‚a zaatakowana w Warszawie przez agresora, który jednÄ… z osób ugodziÅ‚ nożem. W marcu grupa napastników zaatakowaÅ‚a drużynÄ™ sportowÄ… LGBT+, w wyniku czego dwie osoby trafiÅ‚y do szpitala, a w listopadzie, podczas ÅšwiÄ™ta NiepodlegÅ‚oÅ›ci, palono tÄ™czowe flagi i zastÄ™powano je homofobicznymi banerami.
– Jest ogromny problem z ochronÄ… karnÄ… przed mowÄ… nienawiÅ›ci i przestÄ™pstwami motywowanymi nienawiÅ›ciÄ… w stosunku do osób LGBT+. Kodeks karny po prostu nie widzi tej przesÅ‚anki jako podstawy do ochrony przed tego rodzaju przestÄ™pstwami. To jest duże wyzwanie, żeby szukać w obowiÄ…zujÄ…cym prawie takich przepisów, które wprost nie uwzglÄ™dniajÄ… tych przesÅ‚anek grup mniejszoÅ›ciowych, ale mogÄ… np. odwoÅ‚ywać siÄ™ do naruszenia integralnoÅ›ci cielesnej – mówi Karolina KÄ™dziora.
WedÅ‚ug danych Kampanii Przeciw Homofobii w latach 2019–2020 w Polsce aż 98 proc. osób LGBTQ+ doÅ›wiadczyÅ‚o jakiegoÅ› przejawu mikroagresji ze wzglÄ™du na swojÄ… orientacjÄ™ seksualnÄ… lub tożsamość pÅ‚ciowÄ…. Prawie 70 proc. doÅ›wiadczyÅ‚o również co najmniej jednego typu zachowaÅ„ przemocowych, a ponad poÅ‚owa (53 proc.) padÅ‚a ofiarÄ… przestÄ™pstwa z nienawiÅ›ci na tle orientacji seksualnej lub tożsamoÅ›ci pÅ‚ciowej. 45 proc. badanych miaÅ‚o do czynienia z cyberprzemocÄ…, której najczęściej doÅ›wiadczajÄ… osoby transpÅ‚ciowe, a podobny odsetek (46 proc.) byÅ‚ codziennie lub prawie codziennie Å›wiadkami tego, jak cyberprzemocy doÅ›wiadczajÄ… inne osoby LGBT+.
Z badaÅ„ przeprowadzonych przez KPH wynika też, że Å›rednio co czwarta pracujÄ…ca osoba LGBT+ (25 proc.) czuÅ‚a konieczność ukrywania swej tożsamoÅ›ci pÅ‚ciowej lub orientacji seksualnej w miejscu pracy, a ponad 1/3 osób trans (36 proc.) doÅ›wiadczyÅ‚a gorszego traktowania w pracy. Dyskryminacja jest wyraźnie odczuwalna także w polskiej sÅ‚użbie zdrowia: aż 48 proc. osób trans, których tożsamość pÅ‚ciowa byÅ‚a znana lekarzom, spotkaÅ‚o siÄ™ z gorszym traktowaniem (raport „Sytuacja spoÅ‚eczna osób LGBTA w Polsce. Raport za lata 2019–2020”).
– Braki dotyczÄ…ce spoÅ‚ecznoÅ›ci LGBT+ w obecnie obowiÄ…zujÄ…cych przepisach majÄ… bardzo poważne konsekwencje i duży wpÅ‚yw na to, na ile te osoby czujÄ… siÄ™ w Polsce bezpiecznie. Z drugiej strony wpÅ‚ywajÄ… również na to, jak osoby reprezentujÄ…ce grupy wiÄ™kszoÅ›ciowe traktujÄ… tÄ™ mniejszość i obowiÄ…zek poszanowania jej godnoÅ›ci – mówi Karolina KÄ™dziora. – To nie dziwi, bo skoro prawo czegoÅ› zakazuje, to wtedy Å‚atwiej jest edukować, wytÅ‚umaczyć spoÅ‚eczeÅ„stwu, że jest to temat ważny, którego nie można bagatelizować. Ale jeÅ›li w Kodeksie karnym nie mamy przepisów chroniÄ…cych LGBT+ przed mowÄ… nienawiÅ›ci, to komunikat dla spoÅ‚eczeÅ„stwa jest taki, że widocznie ten temat nie jest taki ważny i nie trzeba siÄ™ nim zajmować, a ta mniejszość jest mniej istotna niż np. mniejszoÅ›ci narodowe czy religijne, które w tych przepisach chroniÄ…cych przed mowÄ… nienawiÅ›ci zostaÅ‚y uwzglÄ™dnione.
Prawniczka Polskiego Towarzystwa Prawa Antydyskryminacyjnego zauważa jednak, że z każdym rokiem w polskim spoÅ‚eczeÅ„stwie roÅ›nie Å›wiadomość wagi tego tematu i oczekiwanie, aby dostrzegać prawa osób LGBT+ i uzupeÅ‚niać braki w obowiÄ…zujÄ…cych przepisach.
– Coraz częściej sÄ… to nie tylko inicjatywy osób, które reprezentujÄ… tÄ™ grupÄ™ mniejszoÅ›ciowÄ…, ale również tych, które do niej nie należą, a mimo to dostrzegajÄ… ten problem spoÅ‚eczny i chcÄ… wspierać inne osoby, które czÄ™sto sÄ… czÅ‚onkami ich rodzin albo spotykajÄ… je w pracy czy na uczelni i nie zgadzajÄ… siÄ™ na to, żeby ta grupa byÅ‚a gorzej traktowana w przepisach prawa – mówi.
Ekspertka wskazuje również na fakt, że w Polsce wciąż bardzo niewiele przestÄ™pstw na tle orientacji seksualnej lub tożsamoÅ›ci pÅ‚ciowej jest zgÅ‚aszanych organom Å›cigania. WedÅ‚ug danych Kampanii Przeciw Homofobii w latach 2019–2020 tylko 2,5 proc. ofiar przestÄ™pstw z nienawiÅ›ci zgÅ‚osiÅ‚o taki incydent policji. WÅ›ród przyczyn, dla których wiÄ™kszość osób LGBT+ decyduje siÄ™ tego nie robić, jest m.in. brak wiary w skuteczność policji (51 proc.) albo obawa, że sprawa nie zostanie potraktowana przez policjÄ™ poważnie (35 proc.), ale dużą rolÄ™ odgrywajÄ… również obawy przed przemocÄ… ze strony funkcjonariuszy.
– Osoby LGBT+ w Polsce znacznie częściej mierzÄ… siÄ™ z dyskryminacjÄ…, niż chodzÄ… do sÄ…du w tej sprawie. Liczba spraw, które prowadzimy w postÄ™powaniach sÄ…dowych, absolutnie nie odzwierciedla skali zjawiska. A tÄ™ skalÄ™ potwierdzajÄ… różnego rodzaju badania wÅ›ród spoÅ‚ecznoÅ›ci osób LGBT+, które opowiadajÄ… wrÄ™cz o atakach fizycznych, psychicznych, różnego rodzaju nieprzyjemnoÅ›ciach w miejscu pracy czy na studiach, których nigdy nie zgÅ‚aszaÅ‚y, z którymi nigdy nie poszÅ‚y do sÄ…du i nie chcÄ… tego robić – mówi Karolina KÄ™dziora. – Te pojedyncze sprawy, które do nas trafiajÄ…, tym bardziej majÄ… ogromne znaczenie, ponieważ pozwalajÄ… nam mówić o problemie. Potem te osoby, które nigdy nie poszÅ‚y do sÄ…du, dziÄ™kujÄ… nam. TwierdzÄ…, że to dla nich bardzo ważne usÅ‚yszeć, że wymiar sprawiedliwoÅ›ci jednak dziaÅ‚a. Dla nich ma to przede wszystkim wymiar niematerialny, dlatego czÄ™sto nasi klienci i klientki nie domagajÄ… siÄ™ wysokich kwot tytuÅ‚em rekompensaty, wystarczajÄ…ca jest dla nich nawet jakaÅ› symboliczna kwota na rzecz organizacji dziaÅ‚ajÄ…cej na rzecz osób LGBT+ i przeprosiny. Dla tych osób najważniejsze jest przede wszystkim to, aby usÅ‚yszeć, że to, co ich spotkaÅ‚o, to niesprawiedliwość i tak być nie powinno.
