Marnowanie żywnoÅ›ci to problem ekologiczny, etyczny i ekonomiczny. WedÅ‚ug danych Federacji Polskich Banków Å»ywnoÅ›ci jeszcze przed okresem galopujÄ…cych cen żywnoÅ›ci przeciÄ™tna czteroosobowa rodzina wyrzucaÅ‚a do Å›mietnika produkty warte nawet 2,5 tys. zÅ‚ rocznie, a teraz ta wartość bÄ™dzie jeszcze wyższa. Jak ocenia Marta Grzybowska z WWF Polska, skalÄ™ problemu mogÄ… ograniczyć odpowiednie przepisy, ale wedÅ‚ug NIK obowiÄ…zujÄ…ca w Polsce od 2019 roku ustawa o przeciwdziaÅ‚aniu marnowaniu żywnoÅ›ci wymaga poprawek, ponieważ obecnie nie speÅ‚nia tej funkcji.
– Marnowanie żywnoÅ›ci to ogromny problem w kontekÅ›cie Å›ladu wÄ™glowego i zmian klimatu – podkreÅ›la w rozmowie z agencjÄ… Newseria Biznes Marta Grzybowska, specjalistka ds. zrównoważonej gospodarki WWF Polska. – Globalnie marnuje siÄ™ ok. 30 proc. caÅ‚ej żywnoÅ›ci, która zostaÅ‚a wyprodukowana, a wiÄ™kszość w naszej części globu. W Polsce ok. 60 proc. marnowanej żywnoÅ›ci pochodzi niestety z naszych domów.
Marnowanie żywnoÅ›ci to gÅ‚ównie problem krajów wysokorozwiniÄ™tych. Jak podaje Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), każdego roku okoÅ‚o 1/3 caÅ‚ej wyprodukowanej żywnoÅ›ci – czyli 1,3 mld t pożywienia o wartoÅ›ci okoÅ‚o 1 bln dol. – marnuje siÄ™ w domach lub sklepach albo psuje siÄ™ z powodu zÅ‚ego transportu. Natomiast w Polsce każdego roku na Å›mietnik trafia prawie 5 mln t jedzenia, czyli Å›rednio 150 kg w każdej sekundzie.
– Wydaje siÄ™, że jesteÅ›my bardziej Å›wiadomi tego problemu, coraz wiÄ™cej siÄ™ o nim mówi. Natomiast z badaÅ„ wynika, że skala marnowania żywnoÅ›ci wcale nie spada. Im bardziej siÄ™ rozwijamy, tym bardziej roÅ›nie, co widać po krajach Europy Zachodniej. Istnieje zależność miÄ™dzy rozwojem a marnowaniem żywnoÅ›ci – mówi Marta Grzybowska.
Badania prowadzone w ramach „Programu racjonalizacji strat i ograniczania marnotrawstwa żywnoÅ›ci” (PROM) pokazaÅ‚y, że Polacy najczęściej wyrzucajÄ… jedzenie z powodu jego zepsucia albo przeoczenia terminu ważnoÅ›ci. Jednak wiÄ™cej niż co czwarty konsument przyznaÅ‚, że zdarza mu siÄ™ wyrzucać potrawy, ponieważ przygotowaÅ‚ ich zbyt dużo, a co piÄ…ty jako powód wskazywaÅ‚ nieprzemyÅ›lane zakupy. Nieco ponad 10 proc. konsumentów przyznaÅ‚o siÄ™ także do wyrzucania produktów żywnoÅ›ciowych z powodu braku pomysÅ‚u na to, jak je wykorzystać.
– Problem wynika nie tylko z naszych zachowaÅ„, ale też z tego, jak wyglÄ…dajÄ… reklamy w sieciach handlowych, jak te produkty sÄ… prezentowane na póÅ‚kach. JesteÅ›my zarzucani reklamami i informacjami, że musimy kupić wiÄ™cej i szybciej, wiÄ™c przez to kupujemy rzeczy niepotrzebne, z krótkimi terminami ważnoÅ›ci, których na dodatek nie sprawdzamy. Potem ta żywność w dużej mierze siÄ™ marnuje. Lepszym rozwiÄ…zaniem jest czÄ™stsze robienie zakupów, ale mniejszych iloÅ›ci – radzi ekspertka WWF Polska.
WedÅ‚ug danych Federacji Polskich Banków Å»ywnoÅ›ci za 2019 rok, które przytacza WWF, przeciÄ™tna czteroosobowa rodzina wyrzucaÅ‚a do Å›mietnika żywność wartÄ… nawet 2,5 tys. zÅ‚ rocznie. UwzglÄ™dniwszy inflacjÄ™, która w grudniu dla kategorii żywność przekroczyÅ‚a 22 proc. w ujÄ™ciu rocznym, obecnie ten koszt jest znacznie wyższy. WiÄ™kszość konsumentów nie jest jednak tego Å›wiadoma – w przeprowadzonym w 2020 roku badaniu Stratosfery tylko niecaÅ‚e 9 proc. Polaków oszacowaÅ‚o wartość wyrzucanej żywnoÅ›ci na poziomie zgodnym z prawdÄ….
Oprócz odczuwalnej straty finansowej wyrzucanie jedzenia pociÄ…ga za sobÄ… również koszty Å›rodowiskowe. To m.in. zmarnowane surowce – takie jak woda, prÄ…d czy gaz – potrzebne do wyhodowania, przetworzenia, zapakowania, przewiezienia i przechowania produktów, które najpierw trafiÅ‚y do lodówki, a finalnie na Å›mietnik.
– Dlatego tak naprawdÄ™ nie wyrzucamy tylko bochenka chleba, ale wylewamy wodÄ™, wyrzucamy energiÄ™, po części też pracÄ™ ludzi, którzy brali udziaÅ‚ w procesie produkcyjnym, marnujemy wszystkie procesy i surowce, które byÅ‚y wykorzystane wczeÅ›niej – mówi Marta Grzybowska.
Marnowanie żywnoÅ›ci to także problem etyczny, bo – jak wynika z opublikowanego w 2021 roku raportu FAO („State of Food Security and Nutrition in the World”) – na Å›wiecie gÅ‚oduje ponad 828 mln ludzi.
– Uratować może nas prawo, bo sÄ… już wprowadzane regulacje, które wpÅ‚ywajÄ… na producentów i sieci handlowe tak, żeby marnowaÅ‚y jak najmniej żywnoÅ›ci, i zobowiÄ…zujÄ… je do oddawania jedzenia, które mogÅ‚oby siÄ™ zmarnować. To jest jedno z rozwiÄ…zaÅ„ – mówi ekspertka WWF Polska.
WedÅ‚ug danych przytaczanych przez NIK obok gospodarstw domowych znaczÄ…cy udziaÅ‚ w skali marnowania żywnoÅ›ci w Polsce majÄ… również przetwórstwo (15,6 proc.) i produkcja rolnicza (15,5 proc.). Sklepy, które odpowiadajÄ… za 7 proc. marnowanej żywnoÅ›ci, znajdujÄ… siÄ™ dopiero na czwartym miejscu, jednak i tak przekÅ‚ada siÄ™ to na okoÅ‚o 337 tys. t żywnoÅ›ci marnowanej w skali roku.
W Polsce od 2019 roku obowiÄ…zuje ustawa o przeciwdziaÅ‚aniu marnowaniu żywnoÅ›ci, zgodnie z którÄ… sklepy przekazujÄ… niesprzedane produkty spożywcze wybranej organizacji pozarzÄ…dowej, z którÄ… podpisaÅ‚y umowÄ™. JeÅ›li sprzedawcy mimo to wyrzucajÄ… żywność, sÄ… obciążani opÅ‚atami na rzecz organizacji, z którÄ… tÄ™ umowÄ™ podpisali. A jeÅ›li jej nie zawarli, opÅ‚aty przekazujÄ… wÅ‚aÅ›ciwemu ze wzglÄ™du na siedzibÄ™ wojewódzkiemu funduszowi ochrony Å›rodowiska i gospodarki wodnej (WFOÅšiGW). W praktyce ustawa ma jednak szereg mankamentów i w ocenie NIK wymaga poprawek, ponieważ nie speÅ‚nia swojej funkcji. ObrazujÄ… to dane GÅ‚ównego Inspektora Ochrony Åšrodowiska, zgodnie z którymi w 2020 roku organizacje pozarzÄ…dowe dostaÅ‚y od sprzedawców tylko 18,5 tys. t produktów spożywczych, które te nastÄ™pnie niemal w caÅ‚oÅ›ci przekazaÅ‚y potrzebujÄ…cym. Oznacza to jednak, że do NGO-sów trafiÅ‚o tylko ok. 5,5 proc. żywnoÅ›ci marnowanej w handlu i ok. 0,4 proc. caÅ‚ej żywnoÅ›ci marnowanej w Polsce (z blisko 5 mln t).
WedÅ‚ug NIK, żeby ograniczyć w Polsce skalÄ™ problemu marnowania żywnoÅ›ci, potrzebne sÄ… bardziej precyzyjne przepisy, a przede wszystkim edukacja i kampanie spoÅ‚eczne na temat racjonalnego planowania zakupów czy zasad wÅ‚aÅ›ciwego przechowywania żywnoÅ›ci.