DziÅ› mija termin, w którym Polska musi siÄ™ ustosunkować do postanowienia TSUE z poÅ‚owy lipca, nakazujÄ…cego caÅ‚kowicie zawieszenie dziaÅ‚ania Izby Dyscyplinarnej SN. W przeciwnym razie Komisja Europejska zapowiedziaÅ‚a już, że bÄ™dzie wnioskować o karÄ™ finansowÄ…. – Ta kara może wynosić nawet ponad 1 mln euro dziennie – podkreÅ›la konstytucjonalista, prof. Marek Chmaj. Jak wskazuje, jeżeli postanowienie TSUE nie zostanie wykonane, Polska musi siÄ™ też liczyć z utratÄ… gÅ‚osu w unijnych instytucjach i problemami z wypÅ‚atÄ… Å›rodków z Funduszu Odbudowy. Tymczasem Izba Dyscyplinarna SN wciąż rozpoznaje sprawy.
– Polski rzÄ…d powinien kierować siÄ™ traktatami Unii Europejskiej i polskÄ… KonstytucjÄ…. Nie może mieć miejsca sytuacja, w której premier – komentujÄ…c orzeczenie TSUE, Rady Europy czy trybunaÅ‚u w Strasburgu – mówi: „BÄ™dziemy realizować nasz program niezależnie od kÅ‚opotów po drodze, bo uważamy, że mamy sÅ‚uszność”. To jest zÅ‚e myÅ›lenie. Partia rzÄ…dzÄ…ca może realizować swój program, ale zgodnie z tymi reguÅ‚ami, które sÄ… zawarte w obowiÄ…zujÄ…cych aktach prawnych. To jest jak z grÄ… w piÅ‚kÄ™ nożnÄ…: możemy grać, jeżeli obie drużyny respektujÄ… te same zasady i gra opiera siÄ™ na równoÅ›ci szans. Jeżeli jedna z drużyn wprowadzi 10 dodatkowych zawodników i jeszcze wymieni sÄ™dziów na tych, którzy im sprzyjajÄ…, to już nie ma mowy o grze w piÅ‚kÄ™ – mówi agencji Newseria Biznes prawnik i konstytucjonalista, prof. dr hab. Marek Chmaj.
W poÅ‚owie lipca TrybunaÅ‚ SprawiedliwoÅ›ci Unii Europejskiej orzekÅ‚, że system odpowiedzialnoÅ›ci dyscyplinarnej sÄ™dziów w Polsce nie jest zgodny z prawem UE. ZanegowaÅ‚ niezależność Izby Dyscyplinarnej SÄ…du Najwyższego i możliwość pociÄ…gania sÄ™dziów do odpowiedzialnoÅ›ci dyscyplinarnej, a także kompetencje prezesa Izby Dyscyplinarnej do wyznaczania skÅ‚adu wÅ‚aÅ›ciwego do rozpoznania takich spraw. W ocenie TSUE Izba Dyscyplinarna SN nie może być uznana za niezależny i bezstronny sÄ…d. TSUE uwzglÄ™dniÅ‚ tym samym wszystkie zarzuty Komisji Europejskiej, która w 2019 roku skierowaÅ‚a skargÄ™ do Luksemburga, uznajÄ…c, że Polska naruszyÅ‚a unijne prawo.
W orzeczeniu TSUE z 14 lipca br. Polska zostaÅ‚a też ponownie zobowiÄ…zana do natychmiastowego zawieszenia stosowania przepisów krajowych dotyczÄ…cych uprawnieÅ„ Izby Dyscyplinarnej SN. Pierwszy raz miaÅ‚o to miejsce w marcu ubiegÅ‚ego roku, kiedy trybunaÅ‚ uwzglÄ™dniÅ‚ wniosek KE o zastosowanie Å›rodków tymczasowych i nakazaÅ‚ zawieszenie dziaÅ‚alnoÅ›ci tej izby. Jednak postanowienie zostaÅ‚o wykonane tylko częściowo, ponieważ Izba Dyscyplinarna nie podejmowaÅ‚a spraw dyscyplinarnych, ale nadal wydawaÅ‚a uchwaÅ‚y o zawieszeniu immunitetu sÄ™dziów.
Lipcowe orzeczenie TSUE de facto pozbawia sÄ™dziów zasiadajÄ…cych w Izbie Dyscyplinarnej kompetencji do rozpoznawania takich spraw. Tym samym powinni oni powstrzymać siÄ™ od orzekania, a sÄ™dziowie sÄ…dów powszechnych – zawieszeni w czynnoÅ›ciach na mocy jej decyzji – powinni zostać przywróceni do wykonywania swoich obowiÄ…zków. Rozstrzyganie postÄ™powaÅ„ dyscyplinarnych wobec sÄ™dziów powinno zaÅ› ponownie trafić do Izby Karnej SÄ…du Najwyższego.
W praktyce – pomimo orzeczenia TSUE – Izba Dyscyplinarna SN jeszcze w czwartek rozpoznawaÅ‚a sprawÄ™ dotyczÄ…cÄ… odebrania immunitetu sÄ™dziemu, a z wokandy wynika, że kolejne posiedzenia w podobnej sprawie sÄ… zaplanowane na 26 sierpnia i 6 wrzeÅ›nia br.
– Mamy miesiÄ…c na wprowadzenie orzeczenia TSUE w życie. Jeżeli to siÄ™ nie zdarzy, wtedy trybunaÅ‚ może wydawać Å›rodki zabezpieczajÄ…ce, m.in. może naÅ‚ożyć karÄ™ finansowÄ…, pÅ‚aconÄ… z budżetu paÅ„stwa, okreÅ›lonÄ… w stawkach dziennych. Ta kara może wynosić nawet ponad 1 mln euro dziennie. To bÄ™dzie milion euro pÅ‚aconych z naszego budżetu, a nie z budżetu UE – wskazuje prof. Marek Chmaj.
Polska ma czas na ustosunkowanie siÄ™ do orzeczenia TSUE do poniedziaÅ‚ku, 16 sierpnia. RzÄ…d, premier Mateusz Morawiecki oraz minister sprawiedliwoÅ›ci i prokurator generalny Zbigniew Ziobro już wczeÅ›niej wskazali, że nie zgadzajÄ… siÄ™ z postanowieniem, które raczej nie zostanie wykonane. W takim scenariuszu Komisja Europejska bÄ™dzie wnioskować do TSUE o kary finansowe, o czym już pod koniec lipca ostrzegÅ‚a wiceszefowa KE Vera Jourova.
Konstytucjonalista podkreÅ›la jednak, że kary finansowe to niejedyne sankcje, z którymi Polska musi siÄ™ liczyć, jeżeli nie zawiesi caÅ‚kowicie dziaÅ‚ania Izby Dyscyplinarnej SN.
– TSUE może też nakazać podjÄ™cie okreÅ›lonych kroków i naÅ‚ożyć Å›rodek zapobiegawczy, również finansowy. Czyli z jednego zdarzenia może pÄ…czkować kilka kar finansowych bÄ…dź też kar zawieszajÄ…cych. PamiÄ™tajmy, że jeżeli zostanie wdrożona procedura ochrony praworzÄ…dnoÅ›ci, możemy też stracić nasze prawo gÅ‚osu w instytucjach europejskich, co bÄ™dzie dla nas karÄ… daleko idÄ…cÄ… – podkreÅ›la.
Jak zauważa prof. Marek Chmaj, w przypadku dalszego konfliktu z UE Polska dÅ‚ugofalowo może mieć też problemy z wypÅ‚atÄ… Å›rodków z Funduszu Odbudowy, przeznaczonych na odbudowÄ™ europejskich gospodarek po pandemii COVID-19. Zgodnie z zaÅ‚ożeniami mamy być jednym z najwiÄ™kszych beneficjentów tego instrumentu.
– Unijny Fundusz Odbudowy jest jednym z mechanizmów, który może być wstrzymany, jeżeli unijne wartoÅ›ci i zasady bÄ™dÄ… naruszane przez dane paÅ„stwo. Jak na razie nie jest wstrzymany, natomiast jest wydÅ‚użona procedura jego przyznawania. To wydÅ‚użenie ma charakter dość spory, wiÄ™c widać, że organy Unii bÄ™dÄ… bacznie przyglÄ…dać siÄ™ temu, co siÄ™ dzieje w Polsce. OczywiÅ›cie zobaczymy, czy zasada ochrony praworzÄ…dnoÅ›ci bÄ™dzie powiÄ…zana z przyznaniem funduszu. Być może tak siÄ™ stanie i wtedy w wyniku dziaÅ‚aÅ„ naszego rzÄ…du i Sejmu bÄ™dziemy pozbawieni ogromnych Å›rodków, które mogÅ‚y być przeznaczone na rozwój infrastruktury w naszym kraju. Åšrodków, które mogÄ… stanowić nawet poÅ‚owÄ™ budżetu naszego paÅ„stwa – zaznacza konstytucjonalista.
Izba Dyscyplinarna SN rozpoczęła dziaÅ‚alność w 2018 roku na mocy nowej ustawy o SÄ…dzie Najwyższym. To jedna z najważniejszych zmian w wymiarze sÄ…downictwa, które od kilku lat wdraża Zjednoczona Prawica. SÄ™dziowie izby zostali w caÅ‚oÅ›ci powoÅ‚ani przy udziale nowej Krajowej Rady SÄ…downictwa, której niezależność już wczeÅ›niej budziÅ‚a wÄ…tpliwoÅ›ci TSUE.
– Reforma Izby Dyscyplinarnej SN jest w tej chwili niemożliwa. Izba zostaÅ‚a uznana za niemajÄ…cÄ… przymiotu niezależnoÅ›ci, jej sÄ™dziowie wybrani przez neo-KRS zostali uznani za osoby, które nie sÄ… niezawisÅ‚e. A zatem reforma czegoÅ›, co od poczÄ…tku byÅ‚o wadliwe, niczego nie zmieni. Izba Dyscyplinarna musi być zlikwidowana, a nowy model odpowiedzialnoÅ›ci dyscyplinarnej dostosowany do standardów wynikajÄ…cych z wartoÅ›ci unijnych, takich jak praworzÄ…dność, sprawiedliwość, niezależność sÄ…dów i niezawisÅ‚ość sÄ™dziów – podkreÅ›la prof. Marek Chmaj.
15 lipca br. – czyli równolegle z orzeczeniem TSUE – krajowy TrybunaÅ‚ Konstytucyjny orzekÅ‚, że unijne przepisy, na podstawie których TSUE zobowiÄ…zuje PolskÄ™ do stosowania Å›rodków tymczasowych w sprawie sÄ…downictwa, sÄ… niezgodne z KonstytucjÄ… RP. W uzasadnieniu wskazano, że UE nie może zastÄ™pować paÅ„stw czÅ‚onkowskich w tworzeniu regulacji dotyczÄ…cych ustroju sÄ…dów i gwarancji niezawisÅ‚oÅ›ci sÄ™dziów. Po tym wyroku m.in. HelsiÅ„ska Fundacja Praw CzÅ‚owieka zaapelowaÅ‚a do rzÄ…du i premiera o wycofanie siÄ™ z prób poszukiwania sztucznego konfliktu pomiÄ™dzy KonstytucjÄ… RP a prawem Unii Europejskiej.
– TSUE ma szereg Å›rodków, które mogÄ… wymusić respektowanie jego postanowieÅ„ i żaden krajowy trybunaÅ‚, nawet TrybunaÅ‚ Konstytucyjny, nie może podważyć jego uprawnieÅ„ – podkreÅ›la konstytucjonalista.