Ponad 80 proc. Polaków przyznaje, że miaÅ‚o kontakt z dezinformacjÄ… i faÅ‚szywymi newsami. Mimo to wiÄ™kszość z nas korzysta ze źródeÅ‚ informacji obarczonych najwiÄ™kszym ryzykiem zafaÅ‚szowania – wynika z badania Fundacji Digital Poland. Szczególnie narażonÄ… grupÄ… jest mÅ‚odzież, która czerpie wiedzÄ™ przede wszystkim z mediów spoÅ‚ecznoÅ›ciowych. Zdaniem ekspertów należy zadbać o wÅ‚Ä…czenie do podstaw programowych zajęć szerzÄ…cych wiedzÄ™ o tym, jak weryfikować informacje. Potrzebne sÄ… też regulacje prawne, które ochroniÄ… odbiorców treÅ›ci.
– Dezinformacja z każdym kolejnym kryzysem siÄ™ nasila. Jak pojawiÅ‚a siÄ™ pandemia, to ona byÅ‚a pożywkÄ… dla nowych trendów dezinformacyjnych, kolejne szczepionki – kolejny temat w dezinformacji, wojna – ogromny temat dla dezinformacji, osoby z Ukrainy w Polsce – kolejny. Dezinformacja tak naprawdÄ™, jeżeli myÅ›limy o niej jako o celowym dziaÅ‚aniu, które jest prowadzone np. przez RosjÄ™, chociaż niekoniecznie, bÄ™dzie próbowaÅ‚a tworzyć trendy i karmić siÄ™ na istniejÄ…cych kryzysach – ocenia w rozmowie z agencjÄ… Newseria Innowacje Magdalena WilczyÅ„ska, ekspertka ds. badaÅ„ nad dezinformacjÄ… w Polsko-JapoÅ„skiej Akademii Technik Komputerowych.
Tymczasem z raportu „Dezinformacja oczami Polaków”, przygotowanego przez FundacjÄ™ Digital Poland, wynika, że 81 proc. dorosÅ‚ych Polaków doÅ›wiadczyÅ‚o dezinformacji, a 82 proc. miaÅ‚o kontakt z fake newsami. NajwiÄ™kszymi platformami przekazu dla faÅ‚szywych informacji sÄ… social media i telewizja. To gÅ‚ówne źródÅ‚a wiadomoÅ›ci dla 2/3 Polaków. Najbardziej noÅ›nymi obszarami dezinformacji okazujÄ… siÄ™: klimat i energetyka (53 proc. ankietowanych uznaÅ‚o faÅ‚szywe stwierdzenia za fakty), zdrowie (44 proc. ankietowanych) i polityka (22 proc.).
Najbardziej podatnymi na dezinformacjÄ™ grupami spoÅ‚ecznymi sÄ… osoby o niższym poziomie wyksztaÅ‚cenia i takie, które nie odbierajÄ… informacji ze zdywersyfikowanych źródeÅ‚, a także mÅ‚odzież. PJATK zainicjowaÅ‚a niedawno kampaniÄ™ Zmierz Informacje, której celem jest nakÅ‚onienie decydentów do wprowadzenia zmian w szkolnych podstawach programowych. Jak podkreÅ›lajÄ… jej eksperci, wciąż brakuje nam narzÄ™dzi, dziÄ™ki którym moglibyÅ›my rozpoznać dezinformacjÄ™ i propagandÄ™.
– PrzygotowaliÅ›my petycjÄ™, której celem jest wprowadzenie elementów edukacji o dezinformacji na różnych etapach edukacji szkolnej, do podstawy programowej: czy to rozpoznawania technik manipulacyjnych na WOS-ie, czy rozpoznawania faÅ‚szywych obrazów lub wideo na informatyce, czy może rozumienia propagandy czy reklamy politycznej w ramach WOS-u, a być może teraz HIT-u. ZachÄ™cam do podpisywania naszej petycji, bo edukacja to jest pierwszy krok – przekonuje Magdalena WilczyÅ„ska.
Jak podkreÅ›la, wraz z nasilaniem siÄ™ ataków dezinformacyjnych roÅ›nie też Å›wiadomość spoÅ‚eczeÅ„stwa na jej temat. To nie oznacza, że zawsze potrafimy jÄ… zidentyfikować.
– Jest kilka rzeczy, na które musimy zwrócić uwagÄ™. Przede wszystkim zawsze musimy gÅ‚Ä™biej zastanowić siÄ™, jeÅ›li jÄ™zyk użyty w komunikacji jest bardzo emocjonalny albo nawet wulgarny. JeÅ›li czujemy, że ktoÅ› próbuje przekonać nas bardzo silnie do jakiegoÅ› stanowiska, musimy zawsze zastanowić siÄ™, dlaczego ta osoba próbuje to zrobić, czy faktycznie wyraża tylko swojÄ… opiniÄ™, czy próbuje w nas wmusić swojÄ… perspektywÄ™ na Å›wiat. Te silnie nacechowane treÅ›ci, również wulgarne, bardzo czÄ™sto majÄ… charakter dezinformacyjny. Zastanawiać nas muszÄ… również plotki, a także faÅ‚szywi eksperci, czyli osoby, które chociaż podajÄ… siÄ™ za ekspertów, jeÅ›li przeczytamy ich biogram, tymi ekspertami okazujÄ… siÄ™ nie być – radzi ekspertka ds. badaÅ„ nad dezinformacjÄ….
Walka o dalszy wzrost Å›wiadomoÅ›ci spoÅ‚ecznej jest o tyle istotna, że dezinformacji nie da siÄ™ zakazać. Nie ma bowiem przepisów prawnych, zgodnie z którymi fake newsy byÅ‚yby nielegalne, a ich rozpowszechnianie karalne.
– Nielegalne jest manipulowanie w reklamach, nielegalne jest zniesÅ‚awianie, nielegalne jest pomawianie niezgodne z prawdÄ…, nielegalne jest faÅ‚szywe zeznawanie przed sÄ…dem, ale kÅ‚amanie jako takie nie jest nielegalne, a ciÄ…gle rozumiemy dezinformacjÄ™ tylko jako kÅ‚amanie. Dezinformacja jest czymÅ› wiÄ™cej – jest celowym wprowadzeniem w bÅ‚Ä…d w celu wyrzÄ…dzenia jakiejÅ› szkody. I tu ciÄ…gle brakuje nam regulacji – mówi Magdalena WilczyÅ„ska.
W lipcu Parlament Europejski przyjÄ…Å‚ akt o usÅ‚ugach cyfrowych (Digital Services Act – DSA), który ma m.in. na celu przeciwdziaÅ‚anie szerzeniu nielegalnych treÅ›ci. We wrzeÅ›niu akt zostaÅ‚ ostatecznie zatwierdzony przez RadÄ™ Unii Europejskiej. DSA ma lepiej chronić maÅ‚oletnich w internecie, zabraniajÄ…c platformom spoÅ‚ecznoÅ›ciowym wykorzystywania ukierunkowanej reklamy opartej na danych osobowych maÅ‚oletnich. Platformy internetowe majÄ… natomiast oferować użytkownikom system polecania treÅ›ci, który nie jest oparty na profilowaniu. ObowiÄ…zkiem operatorów platform ma też być m.in. analiza zagrożeÅ„ zwiÄ…zanych z rozpowszechnianiem nielegalnych treÅ›ci.
Wcześniej, w czerwcu, Komisja Europejska przedstawiła nowy, udoskonalony kodeks postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji. Obie regulacje mają być unijnym zestawem narzędzi do walki z dezinformacją w internecie. Z kolei w Polsce Ministerstwo Sprawiedliwości zaprezentowało projekt ustawy o ochronie wolności słowa w internetowych serwisach społecznościowych.
– Jest to proces, zobaczymy jak zostanie to zrealizowane. JednoczeÅ›nie dotyczy to jakiegoÅ› wycinka, czyli platform spoÅ‚ecznoÅ›ciowych. One sÄ… bardzo istotne, jeÅ›li chodzi o rozprzestrzenianie siÄ™ dezinformacji, ale dezinformacja rozprzestrzenia siÄ™ też w innych przestrzeniach w internecie. Ona siÄ™ rozprzestrzenia na konkretnych witrynach. I tutaj wciąż na razie rozmawiamy o problemie, a nie rozmawiamy o rozwiÄ…zaniach prawnych – ubolewa ekspertka Polsko-JapoÅ„skiej Akademii Technik Komputerowych.
W proces edukowania o zagrożeniach zwiÄ…zanych z dezinformacjÄ… wÅ‚Ä…czajÄ… siÄ™ też podmioty medialne. W październiku przy Polskim Radiu RozgÅ‚oÅ›ni Regionalnej w Kielcach otwarte zostaÅ‚o Centrum Edukacji Medialnej, w którym wiadomoÅ›ci majÄ… być katalogowane i udostÄ™pniane przez bibliotekÄ™. Użytkownicy bÄ™dÄ… mieli dostÄ™p do zestawu narzÄ™dzi sÅ‚użących do weryfikacji przekazu. Centrum ma Å›ciÅ›le wspóÅ‚pracować z oÅ›rodkami naukowymi, takimi jak Katedra Dziennikarstwa i Komunikacji SpoÅ‚ecznej Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach.
