Tylko w 2020 roku, w wyniku Å›wiadomych podpaleÅ„ i wycinki pod niecertyfikowane uprawy palm oleistych, zniknęło 4,2 mln ha lasów deszczowych – podaje organizacja Global Forest Watch. Produkcja oleju palmowego, który jest z nich wytwarzany, generuje olbrzymie problemy spoÅ‚eczne i Å›rodowiskowe w globalnej skali. Mimo to – jak wskazuje WWF – jego bojkot nie ma sensu, ponieważ obecnie tego surowca nie da siÄ™ zastÄ…pić żadnym innym bez generowania jeszcze wiÄ™kszych szkód Å›rodowiskowych. W przypadku zamienników takich jak olej sÅ‚onecznikowy czy rzepakowy powierzchnia pod ich uprawy musiaÅ‚aby wzrosnąć czterokrotnie, co powodowaÅ‚oby jeszcze wiÄ™kszÄ… destrukcjÄ™ ekosystemów. Zamiast bojkotować, konsumenci mogÄ… jednak Å›wiadomie wybierać produkty zawierajÄ…ce taki olej palmowy, który pochodzi w 100 proc. z certyfikowanych, zrównoważonych upraw.
– Kontrowersje zwiÄ…zane z produkcjÄ… oleju palmowego dotyczÄ… gÅ‚ównie jego wpÅ‚ywu na Å›rodowisko, przede wszystkim utraty różnorodnoÅ›ci biologicznej lasów tropikalnych pasa okoÅ‚orównikowego, emisji dużych iloÅ›ci dwutlenku wÄ™gla i zaburzenia stosunków wodnych, lokalnych i globalnych. Ponadto duże kontrowersje zwiÄ…zane sÄ… też z warunkami pracy lokalnej ludnoÅ›ci na plantacjach palmy olejowej – mówi dr Monika MÄ™trak, biogeochemiczka i toksykolożka Å›rodowiska z Instytutu Biologii Åšrodowiskowej, WydziaÅ‚ Biologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Olej palmowy jest wykorzystywany gÅ‚ównie w produktach spożywczych, ale także w kosmetykach czy w produkcji biopaliw. Jak podaje WWF Polska, zawiera go ok. 50 proc. produktów znajdujÄ…cych siÄ™ na sklepowych póÅ‚kach. Obecnie jego Å›wiatowa produkcja przekracza 70 mln t rocznie (dane za 2018 rok), ale wedÅ‚ug prognoz FAO, czyli agendy ONZ ds. Wyżywienia i Rolnictwa, do 2050 roku popyt na ten surowiec siÄ™ potroi. Problem stanowi jednak fakt, że olej palmowy w dużej mierze pozyskiwany jest w sposób, który przyczynia siÄ™ do szeregu problemów spoÅ‚ecznych i Å›rodowiskowych, w tym wylesiania i niszczenia cennych ekosystemów.
– WpÅ‚yw oleju palmowego na Å›rodowisko jest poważny. Tu możemy wskazać dwa gÅ‚ówne aspekty, a pierwszy z nich to wpÅ‚yw na Å›wiatowy obieg wody – mówi dr Monika MÄ™trak. – Olej palmowy, a wÅ‚aÅ›ciwie palma olejowa, z której on powstaje, jest uprawiana w wÄ…skim pasie lasów tropikalnych w okolicach równika. Te lasy pobierajÄ… wodÄ™, odparowujÄ… jÄ… do atmosfery i później ta para wodna wÄ™druje z prÄ…dami atmosferycznymi i spada w postaci deszczu czy Å›niegu w miejscach, gdzie jest niższa temperatura. W ten sposób prawidÅ‚owo funkcjonujÄ…ce lasy tropikalne napÄ™dzajÄ… obieg wody i opady w dość odlegÅ‚ych miejscach, w Stanach Zjednoczonych, Indiach czy Chinach. Jeżeli wylesiamy, wycinamy te lasy pod uprawy oleju palmowego, caÅ‚y ten obieg zostaje zaburzony.
Szkodliwy wpÅ‚yw upraw palmy olejowej na Å›rodowisko jest też zwiÄ…zany z emisjÄ… dwutlenku wÄ™gla i innych gazów cieplarnianych.
– Lasy, które sÄ… wycinane, czÄ™sto poÅ‚ożone sÄ… na torfowiskach, na osadach organicznych. Te osady rozkÅ‚adajÄ… siÄ™ bardzo szybko na skutek odwodnienia po wyciÄ™ciu lasu i mogÄ… wystÄ™pować na nich pożary, które generujÄ… dużą ilość dwutlenku wÄ™gla, smogu i innych niebezpiecznych zwiÄ…zków – mówi biogeochemiczka i toksykolożka Å›rodowiska. – ZwiÄ™kszone wydzielanie dwutlenku wÄ™gla jest zwiÄ…zane z tym, że wycinajÄ…c lasy, pozbywamy siÄ™ drzew, które magazynujÄ… go w swoich tkankach. Poza tym z plantacji palmy olejowej wydzielajÄ… siÄ™ inne gazy cieplarniane, takie jak metan czy podtlenek azotu.
Plantacje oleju palmowego sÄ… nawet czterokrotnie bardziej wydajne niż uprawy innych roÅ›lin oleistych. PrzekÅ‚ada siÄ™ to na niskÄ… cenÄ™ – to gÅ‚ówna zaleta i przyczyna jego ogólnoÅ›wiatowego sukcesu. Jak podaje WWF, ok. 85 proc. produkcji oleju palmowego przypada w tej chwili na IndonezjÄ™ i MalezjÄ™, a powierzchnia Å›wiatowych upraw palmy olejowej zajmuje już ok. 27 mln ha (dla porównania powierzchnia Polski to 31 mln ha). WedÅ‚ug Global Forest Watch tylko w 2020 roku – w wyniku Å›wiadomych podpaleÅ„ i wycinki pod niecertyfikowane uprawy palm oleistych – zniknęło 4,2 mln ha lasów deszczowych, które stanowiÄ… siedlisko dla poÅ‚owy wszystkich organizmów żywych wystÄ™pujÄ…cych na Ziemi. Wycinanie i wypalanie ich pod plantacje rodzi zagrożenie dla wielu rzadkich gatunków zwierzÄ…t, takich jak orangutan, pantera mglista, tygrys sumatrzaÅ„ski i sÅ‚oÅ„ indyjski. CierpiÄ… też lokalne spoÅ‚ecznoÅ›ci, które tracÄ… dostÄ™p do czystej wody pitnej i czystego powietrza. Poza tym warunki prowadzenia niecertyfikowanych plantacji, wyjÄ™te spoza wszelkiej kontroli, powodujÄ… wiele nadużyć w stosunku do miejscowej ludnoÅ›ci.
– Mimo to bojkot oleju palmowego – zgodnie z naszÄ… dzisiejszÄ… wiedzÄ… – jest przeciwskuteczny. Palma olejowa jest najbardziej wydajnÄ… roÅ›linÄ… olejowÄ… na Å›wiecie, a olej palmowy stanowi ok. 40 proc. wszystkich olejów roÅ›linnych, które obecnie wykorzystujemy. GdybyÅ›my z niego zrezygnowali, trzeba byÅ‚oby te ogromne iloÅ›ci oleju stosowanego w przemyÅ›le czymÅ› zastÄ…pić, zapewne mieszaninÄ… innych olejów roÅ›linnych. Jednak to wiÄ…zaÅ‚oby siÄ™ z rozszerzeniem powierzchni upraw, WWF szacuje, że ich sumaryczna powierzchnia wzrosÅ‚aby czterokrotnie w porównaniu z obecnie istniejÄ…cymi uprawami roÅ›lin olejowych – mówi dr Monika MÄ™trak.
W raporcie „WpÅ‚yw konsumpcji oleju palmowego w Polsce na globalne Å›rodowisko naturalne i analiza możliwoÅ›ci jego zastÄ…pienia przez inne oleje roÅ›linne” WWF Polska wskazuje, że obecnie tego surowca nie da siÄ™ zastÄ…pić żadnym innym bez generowania jeszcze wiÄ™kszych szkód Å›rodowiskowych. Zamienniki palmy olejowej, takie jak np. palma kokosowa, też sÄ… uprawiane na cennych przyrodniczo terenach. Bojkot doprowadziÅ‚by wiÄ™c do przeniesienia problemu Å›rodowiskowego w inne miejsce, a nie jego rozwiÄ…zania. Natomiast gdyby zastÄ…pić go innymi olejami (np. sÅ‚onecznikowym, sojowym czy rzepakowym), powierzchnia pod ich uprawy musiaÅ‚aby wzrosnąć kilkukrotnie, co powodowaÅ‚oby jeszcze wiÄ™kszÄ… destrukcjÄ™ ekosystemów w Å›wiatowej skali.
Nie bez znaczenia jest też czynnik spoÅ‚eczny, bo w krajach, w których produkowany jest olej palmowy, miliony rolników pracujÄ… w sektorze przetwarzania tego surowca, co znaczÄ…co wpÅ‚ywa na ograniczenie skali ubóstwa. W Indonezji i Malezji z produkcji oleju palmowego utrzymuje siÄ™ w sumie ok. 4,5 mln ludzi.
– To, co możemy zrobić, to wprowadzać dobre praktyki zwiÄ…zane z zakÅ‚adaniem i eksploatowaniem istniejÄ…cych plantacji palmy olejowej. I takie praktyki sÄ… sformuÅ‚owane m.in. w dokumentach RSPO, czyli OkrÄ…gÅ‚ego StoÅ‚u dla Zrównoważonej Produkcji Oleju Palmowego – miÄ™dzynarodowej organizacji, którÄ… wspóÅ‚tworzy też WWF – mówi badaczka z Uniwersytetu Warszawskiego..
W celu promowania produktów zawierajÄ…cych olej palmowy, który pochodzi ze zrównoważonej produkcji, powstaÅ‚ też Certyfikat RSPO SCCS. Plantacje, które go otrzymujÄ…, zapewniajÄ… poszanowanie praw ludzi zamieszkujÄ…cych tereny upraw, które nie mogÄ… być zakÅ‚adane na terenach o wysokiej różnorodnoÅ›ci biologicznej. Plantatorzy sÄ… też zobowiÄ…zani do prowadzenia monitoringu i identyfikacji wystÄ™powania chronionych gatunków roÅ›lin i zwierzÄ…t. Nie wolno im wypalać powierzchni czy stosować oprysków lotniczych. Taka certyfikacja – której podlegajÄ… zarówno plantacje, jak i przedsiÄ™biorstwa korzystajÄ…ce z ich oleju palmowego – pozwala wspierać produkcjÄ™, która nie prowadzi do wyzysku i dalszej degradacji Å›rodowiska. Zamiast bojkotować, konsumenci mogÄ… wiÄ™c Å›wiadomie wybierać produkty zawierajÄ…ce taki olej palmowy, który pochodzi w 100 proc. z certyfikowanych, zrównoważonych upraw.
