Papierosy pali już blisko co trzeci dorosÅ‚y Polak, donosi najnowszy raport Polskiej Akademii Nauk. Odsetek palÄ…cych wzrósÅ‚ u nas do 28,8 proc, a sprzedaż papierosów o 20 proc. w porównaniu z 2015 rokiem. Ministerstwo Zdrowia przyznaÅ‚o, że nie zrealizuje celu w postaci 5 proc. odsetka palaczy w 2030 roku. Podczas 36. Åšwiatowego Dnia bez Papierosa eksperci alarmujÄ…, że brak strategii walki z papierosowym naÅ‚ogiem to gÅ‚ówny powód do niepokoju w najbliższych latach.
– Niedawny raport Polskiej Akademii Nauk pokazaÅ‚, że 29 proc. Polaków codziennie pali papierosy i to jest bardzo wysoki odsetek. On od lat utrzymuje siÄ™ na zbliżonym poziomie i na polu walki z tym naÅ‚ogiem nie mamy wielkich sukcesów. Nie udaÅ‚o nam siÄ™ też powstrzymać palenia w kolejnym pokoleniu. MÅ‚odzież również pali – nie tyle, co kiedyÅ›, ale w dalszym ciÄ…gu jest to kilkanaÅ›cie procent i to jest chyba najwiÄ™ksza porażka, jakÄ… ponieÅ›liÅ›my – mówi agencji Newseria Biznes prof. dr hab. n. med. Andrzej Fal, prezes Polskiego Towarzystwa Zdrowia Publicznego, kierownik Kliniki Alergologii i Chorób PÅ‚uc, CSK MSWiA w Warszawie.
WedÅ‚ug ostatniego raportu Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – PaÅ„stwowego ZakÅ‚adu Higieny (NIZP-PZH), dotyczÄ…cego inicjacji nikotynowej wÅ›ród mÅ‚odych Polaków, ponad poÅ‚owa polskich nastolatków (62 proc.) ma już za sobÄ… inicjacjÄ™ nikotynowÄ…. Dla co drugiego z nich to papieros byÅ‚ pierwszym w życiu wyrobem z nikotynÄ… (55,6 proc.). Dla co trzeciego (32,3 proc.) produktem inicjujÄ…cym byÅ‚ e-papieros na pÅ‚yn. Najrzadziej mÅ‚odzi siÄ™gajÄ… natomiast po podgrzewacze tytoniu (0,2 proc.) oraz woreczki nikotynowe (0,1 proc.).
– Niestety jest to chyba pokÅ‚osiem braku jednolitej polityki. Nie wykorzystujemy dziaÅ‚aÅ„ medyczno-profilaktycznych ani narzÄ™dzi fiskalnych w polityce zdrowotnej, jak np. obciążenie akcyzÄ… tych najbardziej szkodliwych produktów. Nie wykorzystujemy też edukacji, a bez niej w profilaktyce niewiele siÄ™ zdziaÅ‚a – dodaje prof. Andrzej Fal.
W tym roku mija 20 lat od ratyfikowania Ramowej Konwencji WHO o Ograniczeniu Użycia Tytoniu. Tegoroczna konferencja sygnatariuszy odbędzie się w Panamie i będzie stanowiła okazję do podsumowania dotychczasowych osiągnięć w walce z papierosami.
– WHO, zarówno w ramowej konwencji, jak i w późniejszych dziaÅ‚aniach dotyczÄ…cych zrywania z naÅ‚ogiem tytoniowym, zachowuje siÄ™ jak typowa organizacja polityczna – pewnych rzeczy nie chcÄ… powiedzieć do koÅ„ca. Czyli stawiamy sobie cel, natomiast narzÄ™dzia sÄ… bardziej enigmatyczne. Na poziomie krajowym wiele paÅ„stw pokazaÅ‚o, że można dziaÅ‚ać dalej – mówi prezes Polskiego Towarzystwa Zdrowia Publicznego. – IdÄ…c za ich przykÅ‚adem, bo to jest wÅ‚aÅ›ciwy przykÅ‚ad, jeżeli chcemy mieć beztytoniowe, bezdymne spoÅ‚eczeÅ„stwo, nasza delegacja w Panamie powinna przede wszystkim przedstawić koncepcjÄ™ jednolitego systemu odejÅ›cia na przestrzeni 15 lat, preferowania ekonomicznego mniej szkodliwych produktów, dopuszczenia harm reduction tam, gdzie absolutnie odnosimy porażkÄ™, jeÅ›li chodzi o odzwyczajanie już palÄ…cych czy już pijÄ…cych osób.
Statystyki pokazujÄ…, że z powodu palenia co roku umiera ok. 80 tys. Polaków, co odpowiada populacji Å›redniej wielkoÅ›ci miasta. Tymczasem wedÅ‚ug raportu „Redukcja palenia papierosów i używania e-papierosów, w szczególnoÅ›ci wÅ›ród mÅ‚odego pokolenia Polaków” ekspertów Komitetu Zdrowia Publicznego PAN w 2022 roku do codziennego palenia przyznawaÅ‚o siÄ™ 30,8 proc. mężczyzn i 27,1 proc. kobiet. Co istotne, w ciÄ…gu ostatnich kilku lat ten odsetek zaczÄ…Å‚ rosnąć – wedÅ‚ug przeprowadzonego jeszcze w 2019 roku badania CBOS papierosy paliÅ‚o 26 proc. dorosÅ‚ych Polaków (przy czym 21 proc. regularnie, a 5 proc. – okazjonalnie).
Eksperci wskazujÄ…, że w Polsce dotychczasowe strategie walki nikotynizmem – kampanie zdrowotne, podwyżki akcyzy, wycofanie z rynku wyrobów mentolowych czy drastyczne zdjÄ™cia na paczkach papierosów – okazaÅ‚y siÄ™ nieskuteczne. Ich zdaniem brakuje nam kompleksowych narzÄ™dzi fiskalnych, prawnych, zdrowotnych czy edukacyjnych, które skutecznie zniechÄ™caÅ‚yby do palenia albo umożliwiaÅ‚y osobom palÄ…cym podjÄ™cie leczenia w ramach terapii uzależnieÅ„.
– Palenie jest uzależnieniem nie tylko psychicznym, ale i fizycznym, to jest bardzo trudny do wyeliminowania nawyk. Leczenie uzależnieÅ„ wymaga nie tylko dobrej diagnostyki, ale również podjÄ™cia psychoterapii, farmakoterapii, ewentualnie zastosowania innych Å›rodków, które mogÄ… zredukować szkody, jakie niesie palenie nawykowe. Psychiatrzy sÄ… tu najlepiej predysponowani do tego, żeby pomóc palaczom, ponieważ leczÄ… uzależnienia generalnie – mówi prof. dr hab. n. med. Joanna Rymaszewska, psychiatra z Uniwersytetu Medycznego we WrocÅ‚awiu.
WedÅ‚ug WHO na caÅ‚ym Å›wiecie papierosy pali ok. 1,3 mld ludzi i w ciÄ…gu najbliższych kilku lat ta liczba znaczÄ…co siÄ™ nie zmniejszy. Statystycznie tylko kilku pacjentów leczonych z naÅ‚ogu nikotynowego definitywnie go rzuca – zdecydowana wiÄ™kszość po okresie abstynencji wraca do palenia. WedÅ‚ug ostatniego Eurobarometru Komisji Europejskiej niemal poÅ‚owa palaczy w UE (49 proc.) w ogóle nie zamierza rzucać tego naÅ‚ogu.
SÄ… jednak kraje, które na polu walki z papierosami odniosÅ‚y duże sukcesy. W Europie to m.in. Szwecja, gdzie papierosy pali 5,6 proc., a także Wielka Brytania, gdzie pali 13 proc. spoÅ‚eczeÅ„stwa (prawie dwukrotnie mniej niż unijna i globalna Å›rednia). Oba te paÅ„stwa kilka lat temu postawiÅ‚y na innÄ… strategiÄ™ walki z paleniem, tzw. politykÄ™ redukcji szkód, ukierunkowanÄ… na minimalizacjÄ™ spoÅ‚ecznych i zdrowotnych skutków tego naÅ‚ogu, i zachÄ™cajÄ… palaczy do wybierania mniej szkodliwych produktów od papierosów.
– Redukcja szkód to nic innego jak powolne odstawianie pacjenta od Å›rodku uzależniajÄ…cego – wyjaÅ›nia prof. Joanna Rymaszewska. – JeÅ›li pacjent jest uzależniony od leków, to nie możemy go nagle od nich odstawić, bo u wiÄ™kszoÅ›ci wystÄ…pi ostry zespóÅ‚ abstynencyjny. Podobnie jest w przypadku pacjentów uzależnionych od nikotyny. Nie możemy ich nagle odstawić od tego zwiÄ…zku, ponieważ koszty odstawienia bÄ™dÄ… zbyt duże i powrót do naÅ‚ogu bÄ™dzie bardzo szybki. Na szczęście pojawiÅ‚y siÄ™ takie możliwoÅ›ci, które mogÄ… zredukować szkody, jakie niesie za sobÄ… palenie papierosów, przy stopniowej redukcji przyjmowania nikotyny, ale już bez substancji smolistych.
W poÅ‚owie kwietnia br. wÅ‚adze Wielkiej Brytanii ogÅ‚osiÅ‚y, że w ramach programu „Swap to stop” (ang. zamieÅ„, żeby przestać) zamierzajÄ… rozdać palaczom milion e-papierosów, dziÄ™ki czemu do 2030 r. na Wyspach odsetek palaczy ma spaść poniżej 5 proc. E-papierosy sÄ… w Wielkiej Brytanii oficjalnie rekomendowanym sposobem stopniowego rzucania palenia, obok np. gum czy plastrów. Również rzecznik polskiego Ministerstwa Zdrowia, Wojciech Andrusiewicz, w jednym z ostatnich wywiadów w mediach przyznaÅ‚, że e-papierosy sÄ… „zdrowsze” od papierosów tradycyjnych, choć zaznaczyÅ‚, że nie sÄ… nieszkodliwe i należy zaczekać na badania dÅ‚ugofalowe.
Poparcie dla wyrobów alternatywnych dla papierosów wyraziÅ‚y też ministerstwa zdrowia i urzÄ™dy w Stanach Zjednoczonych oraz Nowej Zelandii. WskazujÄ… one palaczom, że wyroby alternatywne dla papierosów – choć nadal szkodliwe – wiążą siÄ™ z mniejszym ryzykiem zdrowotnym niż palenie papierosów i mogÄ… być drogÄ… do stopniowego wychodzenia z naÅ‚ogu nikotynowego.
– Model redukcji szkód jest zatwierdzonym procesem terapeutycznym wychodzenia z naÅ‚ogu, zaakceptowanym przez FDA, która jest instytucjÄ… zatwierdzajÄ…cÄ… praktycznie wszystkie Å›rodki farmakologiczne, które stosujemy w medycynie – mówi prof. Joanna Rymaszewska. – To jest metoda uznana, którÄ… powinniÅ›my wprowadzić, a wrÄ™cz objąć refundacjÄ…, a na pewno dostÄ™pem kontrolowanym dla osób już uzależnionych.
Kompleksowy plan walki z uzależnieniami na lata 2023–2025 – oparty wÅ‚aÅ›nie na strategii minimalizacji ryzyka – pod koniec kwietnia br. przyjÄ…Å‚ również rzÄ…d w Czechach. U naszych poÅ‚udniowych sÄ…siadów również zalecane bÄ™dzie korzystanie z alternatywnych form dostarczania nikotyny: e-papierosów, podgrzewaczy tytoniu i saszetek nikotynowych. Jednym z narzÄ™dzi bÄ™dzie podatek akcyzowy, który zgodnie z deklaracjami czeskiego rzÄ…du ma odzwierciedlać stopieÅ„ ryzyka zdrowotnego zwiÄ…zanego z używaniem poszczególnych wyrobów. WÅ‚adze tego kraju zapowiadajÄ…, że bÄ™dÄ… aktywnie promować to podejÅ›cie w ramach Unii Europejskiej.
– Wiele krajów ma bardzo dobre, innowacyjne podejÅ›cie do walki z naÅ‚ogami, w tym do naÅ‚ogu palenia tytoniu, który jest najbardziej Å›miercionoÅ›ny. Czesi opublikowali niedawno dwuletni dokument, wpisujÄ…cy siÄ™ w dÅ‚ugofalowy plan wyjÅ›cia z nikotynizmu, gdzie mowa jest o prewencji i redukcji szkód wÅ›ród tych osób, które nie potrafiÄ… poddać siÄ™ prewencji albo zostaÅ‚y poddane jej zbyt późno. MyÅ›lÄ™, że dobrze byÅ‚oby, gdybyÅ›my uczyli siÄ™ od naszych sÄ…siadów – mówi prof. Andrzej Fal.
– Nie musimy wyważać już otwartych drzwi. Warto korzystać z doÅ›wiadczeÅ„ naszych bliskich sÄ…siadów, takich jak Skandynawowie, którzy drastycznie zredukowali zachorowalność na raka pÅ‚uc. Zaproponowali wÅ‚aÅ›nie redukcjÄ™ szkód poprzez stosowanie nikotyny doustnej, która zredukowaÅ‚a palenie niemal do zera – dodaje psychiatra z Uniwersytetu Medycznego we WrocÅ‚awiu.
Eksperci zaznaczajÄ…, że żaden wyrób z nikotynÄ… nie jest obojÄ™tny dla zdrowia. Dlatego najlepszym rozwiÄ…zaniem i pierwszÄ… rekomendacjÄ… lekarzy jest zawsze definitywne rzucenie palenia. Dopiero w sytuacji, w której pacjent uzależniony od nikotyny odmawia rzucenia naÅ‚ogu i nie dziaÅ‚ajÄ… na niego leki farmakologiczne, niektóre z towarzystw naukowych w Polsce, w tym Polskie Towarzystwo Psychiatryczne, rekomendujÄ… substytucjÄ™ nikotynowÄ… przy użyciu alternatyw.
