W Polsce cyberprzemoc dotyka przynajmniej raz w miesiÄ…cu 13 proc. dzieci w wieku szkolnym, czyli nawet dwukrotnie częściej niż w innych krajach Europy – wynika z danych projektu EU Kids Online, przytaczanych w raporcie Fundacji Orange „Dojrzeć do praw”. Jak wynika z wypowiedzi dzieci i mÅ‚odzieży uczestniczÄ…cych w badaniach jakoÅ›ciowych przeprowadzonych na potrzeby tego raportu, to wÅ‚aÅ›nie cyberprzemoc rówieÅ›nicza i mowa nienawiÅ›ci sÄ… najwiÄ™kszym zagrożeniem w sieci, którego siÄ™ obawiajÄ…. Podobnie jak upubliczniane screeny wiadomoÅ›ci prywatnych czy filmów i zdjęć robionych z ukrycia, z czym wiąże siÄ™ narażenie na kpiny i hejt. Z jednej strony mÅ‚odzi sÄ… zmÄ™czeni korzystaniem z sieci, ale z drugiej – czujÄ… przymus bycia ciÄ…gle online, obawiajÄ…c siÄ™ wykluczenia z grupy.
W nowym raporcie „Dojrzeć do praw” Fundacja Orange – we wspóÅ‚pracy z grupÄ… 42 ekspertów i ekspertek – przeanalizowaÅ‚a szereg obszarów zwiÄ…zanych z respektowaniem praw i podmiotowoÅ›ci dziecka. W publikacji znalazÅ‚y siÄ™ także badania jakoÅ›ciowe z dziećmi i mÅ‚odzieżą w różnym wieku, z różnych regionów i szkóÅ‚, zrealizowane pod kierownictwem dr Anny Buchner i Katarzyny Fereniec-BÅ‚oÅ„skiej z oÅ›rodka Ciekawość. Z odpowiedzi badanych wynika miÄ™dzy innymi, że sieć sÅ‚uży rozrywce, ale jest też podstawowym medium kontaktów rówieÅ›niczych, umożliwia nawiÄ…zywanie i pogÅ‚Ä™bianie relacji oraz poczucie przynależnoÅ›ci do grupy. Z tym wiąże siÄ™ jednak szereg obaw.
– Tym, co martwi i stresuje mÅ‚odych ludzi, sÄ… przede wszystkim inni mÅ‚odzi ludzie. Kiedy zapytaliÅ›my ich, jakie zagrożenia widzÄ… w cyfrowym Å›wiecie, to byÅ‚a przede wszystkim opowieść o rówieÅ›nikach, o tym, że wÅ‚aÅ›ciwie caÅ‚y czas czujÄ… siÄ™ obserwowani, caÅ‚y czas muszÄ… być na stand-byu. FOMO, fear of missing out – czyli strach przed tym, żeby nie mieć w rÄ™kach telefonu – wiąże siÄ™ z tym, że przegapiÄ… jakÄ…Å› korespondencjÄ™, coÅ›, co może ich dotyczyć, co bÄ™dzie na ich temat, nie bÄ™dÄ… wiedzieli o jakimÅ› wÄ…tku. BojÄ… siÄ™ hejtu, screenów z prywatnej korespondencji umieszczonych na grupie, gdzie jest wiÄ™cej osób. Bardzo bojÄ… siÄ™ tego, że wÅ‚aÅ›ciwie nic w internecie nie ginie i wszystko może być użyte przeciwko nim – mówi agencji Newseria Biznes dr Anna Buchner, socjolożka, szefowa dziaÅ‚u badaÅ„ oÅ›rodka badawczego Ciekawość, jedna ze wspóÅ‚autorek raportu.
MÅ‚odzi czujÄ… siÄ™ też zmÄ™czeni, brak im czasu na wypoczynek, co wynika nie tylko z obowiÄ…zków zwiÄ…zanych z naukÄ…, ale i zbyt intensywnego korzystania z telefonów i komputerów, również w nocy. Na obecność w sieci poÅ›wiÄ™cajÄ… zaÅ› tak dużo czasu, ponieważ zależy im, aby być na bieżąco, bojÄ…c siÄ™ wykluczenia z grupy albo przegapienia czegoÅ›, co może ich dotyczyć.
Co istotne, doroÅ›li i dzieci mocno siÄ™ rozmijajÄ… w rozumieniu tego, co oznacza bezpieczeÅ„stwo korzystania z technologii. MÅ‚odzi majÄ… poczucie, że dla dorosÅ‚ych oznacza to przede wszystkim chronienie danych i unikanie kontaktów z nieznajomymi. Tymczasem w oczach dzieci i mÅ‚odzieży gÅ‚ównym zagrożeniem w sieci sÄ… dla nich przede wszystkim rówieÅ›nicy, którzy każdÄ… informacjÄ™, treść czy korespondencjÄ™ mogÄ… wykorzystać przeciwko nim. Jednak lekceważenie hejtu przez dorosÅ‚ych albo nieskuteczne próby przeciwdziaÅ‚ania mu umacniajÄ… mÅ‚odych ludzi w przekonaniu, że nie mogÄ… liczyć w tej kwestii na wsparcie. To powoduje, że w koÅ„cu przestajÄ… siÄ™ zwracać do dorosÅ‚ych po pomoc.
– CzujÄ… siÄ™ w tym wszystkim bardzo samotni, zostawieni sami sobie i na koÅ„cu, mimo tego, że sÄ… otoczeni grupÄ… rówieÅ›ników, z tymi problemami mierzÄ… siÄ™ sami – mówi dr Anna Buchner.
Z drugiej strony dorosÅ‚ym – przede wszystkim rodzicom – czÄ™sto brakuje pomysÅ‚u na to, jak wspierać dzieci w takich sytuacjach. WidzÄ…c problem, wprowadzajÄ… zakazy, nakazy i limity, które przez dzieci sÄ… traktowane jako forma opresji i czÄ™sto Å‚amane. Co wiÄ™cej zasady higieny cyfrowej, które doroÅ›li próbujÄ… wpajać dzieciom, przez nich samych nie sÄ… przestrzegane. Na dodatek dzieci czÄ™sto muszÄ… rywalizować z telefonem o uwagÄ™ rodziców.
– MyÅ›lÄ™, że doroÅ›li przede wszystkim powinni zacząć pytać. W naszym badaniu odpowiedzi na pytania i bardzo pogÅ‚Ä™bione refleksje na temat różnych problemów pÅ‚ynęły bardzo gÅ‚adko. MÅ‚odzi po prostu chcieli mówić o swoich przemyÅ›leniach zwiÄ…zanych z cyfrowym Å›wiatem. Przede wszystkim wiÄ™c powinniÅ›my z nimi rozmawiać i pytać ich, co oni sami myÅ›lÄ…, gdzie widzÄ… najwiÄ™ksze zagrożenia i gdzie sÄ… obszary, w których potrzebujÄ… pomocy. Oni naprawdÄ™ umiejÄ… je wskazać – mówi socjolożka z oÅ›rodka Ciekawość.
W nowym raporcie Fundacji Orange eksperci wziÄ™li pod lupÄ™ także to, jak chronione sÄ… prawa dzieci w erze cyfryzacji. Wyniki tej analizy, przeprowadzonej m.in. na podstawie rekomendacji Komitetu Praw Dziecka ONZ, zawarte w Komentarzu ogólnym nr 25 do Konwencji o prawach dziecka, nie sÄ… optymistyczne. Ogólny stan realizacji praw i podmiotowoÅ›ci dziecka w Polsce w dobie spoÅ‚eczeÅ„stwa informacyjnego zostaÅ‚ oceniony jako zÅ‚y – na raptem 2,6 pkt w 10-punktowej skali.
– Ta ogólna ocena jest, krótko mówiÄ…c, jednoznacznie zÅ‚a – mówi Jan Herbst, socjolog, dyrektor ds. badaÅ„ w Fundacji Stocznia i czÅ‚onek Rady Programowej Fundacji Orange. – DziÄ™ki temu raportowi mogliÅ›my jednak nie tylko dokonać ogólnej oceny, ale także zidentyfikować konkretne aspekty realizacji praw dzieci, które sÄ… najwiÄ™kszym problemem. To sÄ… przede wszystkim kwestie zwiÄ…zane z mowÄ… nienawiÅ›ci czy krytycznym stanem edukacji medialnej, czyli tym, jak przygotowujemy dzieci do tego, żeby uczestniczyć w obiegu informacji, odróżniać, co jest informacjÄ…, a co dezinformacjÄ….
Jak wynika z raportu, zaangażowanie systemu edukacji w naukÄ™ krytycznego podejÅ›cia do usÅ‚ug cyfrowych eksperci ocenili na 1 pkt, a rolÄ™ edukacji obywatelskiej na 1,2 pkt. Krytyczna ocena dotyczyÅ‚a także poszanowania poglÄ…dów dziecka (raptem 2 na 10 pkt).
WÅ›ród alarmujÄ…cych kwestii, na które zwrócili uwagÄ™ eksperci, sÄ… też niewystarczajÄ…ca ochrona danych i wizerunków dzieci i mÅ‚odzieży w internecie, ekspozycja na niebezpieczne treÅ›ci i reklamy oraz zbyt wolne tempo wdrażania przepisów regulujÄ…cych te kwestie. Dalej na liÅ›cie sÄ… też m.in.: utrudniony dostÄ™p do usÅ‚ug cyfrowych dla dzieci ze Å›rodowisk mniej zasobnych czy ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, niejednolite standardy korzystania z telefonów w szkoÅ‚ach czy szkodliwe wzorce korzystania z technologii.
– Wyróżnić trzeba też bardzo krytyczne oceny dotyczÄ…ce tego, w jakim stopniu my umożliwiamy dzieciom zabieranie gÅ‚osu i uczestniczenie w podejmowaniu decyzji, które ich dotyczÄ…, czyli w jakim stopniu szanujemy ich podmiotowość – podkreÅ›la Jan Herbst.
Autorzy raportu podkreÅ›lajÄ…, że podmiotowe traktowanie dzieci i mÅ‚odzieży jest kluczowe dla wÅ‚aÅ›ciwego reagowania i unikania negatywnych konsekwencji zjawisk w cyberprzestrzeni. StÄ…d też potrzebny jest wiÄ™kszy udziaÅ‚ dzieci i mÅ‚odzieży w decyzjach o sprawach, które ich dotyczÄ…. W Polsce ten aspekt jest jednak caÅ‚kowicie pomijany – udziaÅ‚ mÅ‚odych w konsultowaniu polityk publicznych i dotyczÄ…cych ich regulacji zostaÅ‚ oceniony przez ekspertów na raptem 1 pkt w 10-punktowej skali.
– Jest szereg dziaÅ‚aÅ„, które powinny być podjÄ™te, aby zaradzić tym wszystkim problemom. Ponieważ jest ich bardzo dużo, to i tych rekomendacji jest bardzo dużo i sÄ… one zróżnicowane. One dotyczÄ… m.in. edukacji, która powinna dotyczyć nie tylko dzieci, ale przede wszystkim ich rodziców, w najwiÄ™kszym stopniu Å›rodowiska szkolnego, także specjalistów, którzy pracujÄ… z dziećmi, a na koniec paÅ„stwa, twórców polityk publicznych i decydentów – podkreÅ›la socjolog z Fundacji Stocznia. – My wszyscy możemy dużo mówić o prawach dziecka, ale tak naprawdÄ™ nie wiemy, co siÄ™ kryje pod spodem, do czego to siÄ™ sprowadza. I ten raport sÅ‚uży temu, żeby opowiedzieć o tym w bardzo konkretnych kategoriach i wskazać te, które przede wszystkim powinny być przedmiotem naszej uwagi.
WÅ›ród innych rekomendacji znalazÅ‚o siÄ™ także wzmocnienie systemu wsparcia, m.in. psychologicznego. Jak podkreÅ›lajÄ… eksperci, niezbÄ™dne jest przeciwdziaÅ‚anie cyberprzemocy oraz ochrona przed patologiami, którÄ… szczególnie powinni zapewnić twórcy usÅ‚ug cyfrowych.
