Agencja Fitch Ratings potwierdziÅ‚a ratingi, czyli ocenÄ™ zdolnoÅ›ci do obsÅ‚ugi dÅ‚ugu, 18 polskich miast. UdaÅ‚o siÄ™ je utrzymać mimo niemal roku funkcjonowania w warunkach pandemii. Choć analitycy dostrzegajÄ… też sÅ‚abe strony gminnych budżetów, podkreÅ›lajÄ… elastyczność zarzÄ…dzania finansami przez samorzÄ…dowców, która pomaga im radzić sobie z kryzysem. Rok 2021 może jeszcze być dla nich czasem zaciskania pasa, ale od przyszÅ‚ego roku kondycja miejskich budżetów powinna siÄ™ poprawiać.
Fitch Ratings ocenia rating Polski na „A-”. To najniższa ocena ratingowa w grupie „wyższej Å›redniej” i siódma w kolejnoÅ›ci spoÅ›ród 10 ratingów inwestycyjnych. Ma to znaczenie o tyle, że samorzÄ…d nie może otrzymać wyższego ratingu niż rating Polski. Fitch ocenia 18 miast w Polsce – do grupy tej należą Katowice, PÅ‚ock, Rybnik, Warszawa, CzÄ™stochowa, GdaÅ„sk, PoznaÅ„, BiaÅ‚ystok, Zabrze, ToruÅ„, Bydgoszcz, Olsztyn, Rzeszów, Chorzów, Szczecin, Opole, Gliwice i Ostrów Wielkopolski. Siedem gmin ma rating na poziomie ratingu Polski „A-”: sÄ… to Warszawa, PoznaÅ„, GdaÅ„sk, Bydgoszcz, Gliwice i Katowice, pięć gmin ma nieco niższe ratingi „BBB+” (PÅ‚ock, CzÄ™stochowa, Rybnik, Ostrów Wielkopolski i Rzeszów), a trzy gminy majÄ… rating „BBB”: sÄ… to BiaÅ‚ystok, Olsztyn, ToruÅ„. Ratingi Chorzowa i Opola to „BBB-”, natomiast Zabrza „BB+”. Wszystkie ratingi miast majÄ… perspektywÄ™ stabilnÄ…, poza PÅ‚ockiem, którego rating ma perspektywÄ™ pozytywnÄ….
– Naszym zdaniem miasta posiadajÄ… jeszcze margines bezpieczeÅ„stwa, który pozwoliÅ‚ na utrzymanie stabilnej oceny ratingowej pomimo zakÅ‚óceÅ„ w gospodarce spowodowanych pandemiÄ… – ocenia w rozmowie z agencjÄ… Newseria Biznes Maurycy Michalski, analityk w Zespole Finansów Publicznych, Fitch Ratings.
– PÅ‚ynność w sektorze gmin nie pogorszyÅ‚a siÄ™ znaczÄ…co w zeszÅ‚ym roku, przynajmniej tych gmin ocenianych przez Fitch Ratings. Sytuacja pÅ‚ynnoÅ›ciowa jest stabilna i dobra. Wszystkie miasta oceniane przez Fitch charakteryzujÄ… siÄ™ bardzo ostrożnoÅ›ciowym podejÅ›ciem do zarzÄ…dzania pÅ‚ynnoÅ›ciÄ… i priorytetyzowaniem wydatków takich jak wydatki na obsÅ‚ugÄ™ zobowiÄ…zaÅ„ podatkowych, na wynagrodzenia, ale też jest duży nacisk na to, żeby obsÅ‚ugiwać zobowiÄ…zania kredytowe – mówi Dorota Dziedzic, dyrektor ZespoÅ‚u Finansów Publicznych w Polsce, Fitch Ratings. – Miasta zarzÄ…dzajÄ… w ten sposób swojÄ… gotówkÄ…, że majÄ… odpowiednie stany, które zabezpieczajÄ… ich pÅ‚ynność na jakiÅ› czas czy jakiÅ› cykl zwiÄ…zany z pÅ‚atnoÅ›ciami zobowiÄ…zaÅ„. Co do zasady przeważajÄ…ca liczba miast, które oceniamy, nie posiÅ‚kuje siÄ™ zewnÄ™trznymi pÅ‚ynnoÅ›ciowymi liniami kredytowymi.
Miasta ponoszÄ… wyższe koszty na walkÄ™ z koronawirusem, co ogranicza Å›rodki, które mogÄ… być przeznaczone na inwestycje. Dodatkowo muszÄ… siÄ™ zmagać ze skutkami decyzji rzÄ…du podjÄ™tych jeszcze przed wybuchem pandemii.
– Przede wszystkim chodzi tu o peÅ‚noroczny efekt zwolnienia osób do 26. roku życia z podatku dochodowego, a także obniżenie pierwszego progu tego podatku z 18 proc. na 17 proc. Pewne decyzje zostaÅ‚y podjÄ™te również po stronie wydatkowej, w tym należy wymienić podwyżki wynagrodzeÅ„ nauczycieli oraz wzrost pÅ‚acy minimalnej – mówi Maurycy Michalski.
To oznacza znaczÄ…cy spadek dochodów. WpÅ‚ywy z PIT odpowiadajÄ… bowiem za prawie 29 proc. dochodów ogóÅ‚em gmin ocenianych przez Fitch. W ocenie agencji w 2021 roku zarówno podatkowe, jak i niepodatkowe dochody bÄ™dÄ… niższe niż w 2019 roku, podobnie jak byÅ‚o to w 2020 roku, a odbicie może nastÄ…pić najwczeÅ›niej w 2022 roku.
– Jeżeli wpÅ‚yw dziaÅ‚aÅ„ zmierzajÄ…cych do ograniczenia pandemii na gospodarkÄ™ utrzyma siÄ™ jeszcze przez wiÄ™kszość 2021 roku i nie nastÄ…pi szybka poprawa, nadwyżki operacyjne miast bÄ™dÄ… dalej siÄ™ kurczyć w wyniku dalszego spadku dochodów, który nie bÄ™dzie równoważony wystarczajÄ…cym ograniczeniem wydatków operacyjnych, to wtedy może siÄ™ pojawić negatywna presja na ratingi – ocenia analityk z Fitch Ratings.
WiÄ™kszość gmin w Polsce nie jest w stanie zrekompensować ubytków we wpÅ‚ywach z podatków innymi źródÅ‚ami, np. subwencjami. Z drugiej strony samorzÄ…dy też nie mogÄ… w nieograniczony sposób podnosić opÅ‚at takich jak czynsze czy ceny biletów w transporcie publicznym ze wzglÄ™du na odpowiedzialność spoÅ‚ecznÄ…. Zdaniem Fitch Polska jest to najwiÄ™ksza sÅ‚abość gmin, wynikajÄ…ca ze struktury ich dochodów.
– Widzimy pewien limit w zdolnoÅ›ci zwiÄ™kszania dochodów w momencie, kiedy sÄ… gorsze uwarunkowania makroekonomiczne. Pozytywne w tym wszystkim jest to, że ponad 40 proc. dochodów gmin to sÄ… transfery z budżetu paÅ„stwa, prawie 25 proc. to dochody dystrybuowane z budżetu paÅ„stwa, a to sÄ… gÅ‚ównie podatek PIT i CIT, a PIT jest dosyć stabilny, gdyż nie jest podatny na zmiany koniunktury gospodarczej – wyjaÅ›nia Dorota Dziedzic. – Niemniej jednak, patrzÄ…c caÅ‚oÅ›ciowo na strukturÄ™ dochodów, to w gestii ocenianych przez nas gmin jest może 20 proc. dochodów bieżących, na które gmina może mieć wpÅ‚yw. StanowiÄ… je w 15 proc. podatki lokalne i w okoÅ‚o 4 proc. opÅ‚aty pobierane przez gminy.
WedÅ‚ug Fitch innÄ… nie najmocniejszÄ… stronÄ… polskich samorzÄ…dów jest zarzÄ…dzanie dÅ‚ugiem. Jak tÅ‚umaczy Dorota Dziedzic, okoÅ‚o 60 proc. zadÅ‚użenia opiera siÄ™ na zmiennych stawkach procentowych, co oznacza ryzyko wzrostu kosztów obsÅ‚ugi takiego dÅ‚ugu, kiedy stopy procentowe zacznÄ… rosnąć. Tym bardziej że nie ma prawnie dopuszczonych instrumentów ograniczania ryzyka zmiennoÅ›ci stopy procentowej. Inna sprawa, że na razie na takÄ… podwyżkÄ™ siÄ™ nie zanosi. Ostatnia miaÅ‚a miejsce w maju 2012 roku, a obecnie – po obniżkach w 2020 roku – stopy procentowe sÄ… na historycznie najniższym poziomie.
– Brakuje nam również regulacji dotyczÄ…cych uwzglÄ™dniania zadÅ‚użenia spóÅ‚ek miejskich w zadÅ‚użeniu gmin ogóÅ‚em i uwzglÄ™dnienia ich w limitach ostrożnoÅ›ciowych, jeżeli chodzi o indywidualny wskaźnik zadÅ‚użania. Tutaj też widzimy pewnÄ… sÅ‚abość dla finansów gmin – podkreÅ›la ekspertka Fitch Ratings.
Gminy w Polsce nie mogÄ… ogÅ‚osić bankructwa. W przypadku bardzo trudnej sytuacji finansowej mogÄ… wystÄ…pić o pożyczkÄ™ z budżetu paÅ„stwa, ale wiąże siÄ™ to z wprowadzeniem programów ostrożnoÅ›ciowych lub naprawczych, a to trwa i nie zabezpiecza natychmiast pÅ‚ynnoÅ›ci gminy.
MocnÄ… stronÄ… badanych gmin jest zarzÄ…dzanie wydatkami. WiÄ™kszość z nich korzysta z posiadanej elastycznoÅ›ci po stronie wydatków zarówno operacyjnych, jak i majÄ…tkowych. Jest to widoczne m.in. w możliwoÅ›ci przesuwania niektórych inwestycji w czasie, gdy sytuacja finansowa bÄ™dzie lepsza. Dotyczy to również projektów wspóÅ‚finansowanych ze Å›rodków unijnych, które stanowiÄ… priorytet w ocenianych przez Fitch gminach.
– Szacujemy, że w razie potrzeby gminy mogÄ… zredukować maksymalnie 15 proc. wydatków bieżących – mówi Dorota Dziedzic.
– Oceniane przez nas miasta na przestrzeni minionego roku bardziej wnikliwie przyglÄ…daÅ‚y siÄ™ każdej zÅ‚otówce, którÄ… wydawaÅ‚y na cele nieobligatoryjne. Nie zawsze mogÄ… w peÅ‚ni skorzystać z tej elastycznoÅ›ci, gdyż przyzwyczajenie mieszkaÅ„ców do wyższego poziomu Å›wiadczonych usÅ‚ug powoduje, że wszelkie ograniczenia w tym zakresie mogÄ… spotkać siÄ™ z niezadowoleniem – dodaje Maurycy Michalski.
Analitycy spodziewajÄ… siÄ™, że w kolejnych latach, do 2024 roku, dochody operacyjne gmin bÄ™dÄ… rosÅ‚y, choć nie w tak szybkim tempie jak w latach 2015–2019. Podobnie sprawa ma siÄ™ z wydatkami operacyjnymi. Fitch spodziewa siÄ™ poprawy kluczowych wskaźników finansowych miast – wpÅ‚ywy podatkowe ponownie zacznÄ… rosnąć, podczas gdy wiÄ™kszość poniesionych wydatków w zwiÄ…zku z trwajÄ…cÄ… pandemiÄ… ma charakter jednorazowy.