PóÅ‚autonomiczne systemy wspomagania jazdy sÄ… już dość powszechnie montowane w nowych samochodach i spotykajÄ… siÄ™ z różnymi reakcjami kierowców. Niektórzy im nie ufajÄ…, wiÄ™c ich nie używajÄ… lub próbujÄ… korygować ich dziaÅ‚anie, inni ufajÄ… im za bardzo i podczas jazdy tracÄ… czujność. Okazuje siÄ™ też, że w niektórych przypadkach technologia może mieć efekt odwrotny do zamierzonego. Jak informuje Instytut Transportu Samochodowego, w krytycznych sytuacjach na drodze zdekoncentrowany kierowca potrzebuje trzy- , a nawet czterokrotnie wiÄ™cej czasu, aby zauważyć, że system nie radzi sobie z sytuacjÄ… i trzeba przejąć kontrolÄ™ nad pojazdem.
– Jest jeszcze wiele wyzwaÅ„, które wiążą siÄ™ z wprowadzeniem kolejnych poziomów automatyzacji pojazdów. Na pierwszy plan, z psychologicznego punktu widzenia, wybija siÄ™ kwestia oddania kontroli nad pojazdem, czyli to, czego kierowcy siÄ™ obawiajÄ… – mówi agencji Newseria Biznes dr Ewa Odachowska-Rogalska, psycholożka z Instytutu Transportu Samochodowego. – Z drugiej strony sÄ… badania, które pokazujÄ…, że im wiÄ™ksze zaufanie do systemów, tym trudniej jest przejmować kontrolÄ™ w razie krytycznej sytuacji.
Elektromobilność i automatyzacja to dwa trendy, które zdominujÄ… rozwój motoryzacji. Autonomiczne i póÅ‚autonomiczne systemy – oparte na sztucznej inteligencji, czujnikach i algorytmach – już dziÅ› majÄ… w tej branży szerokie zastosowanie. PrzykÅ‚adem sÄ… systemy wspomagania kierowcy, które sÄ… już bardzo powszechnie montowane w nowych samochodach. To m.in. aktywny tempomat utrzymujÄ…cy staÅ‚Ä… prÄ™dkość pojazdu, system awaryjnego hamowania, który monitoruje przestrzeÅ„ przed pojazdem i wykrywa znajdujÄ…ce siÄ™ przed nim przeszkody, asystent zmiany pasa ruchu, asystent parkowania, system wykrywania obiektów w tzw. martwym polu czy systemy monitorujÄ…ce poziom zmÄ™czenia kierowcy. Z badaÅ„ Instytutu Transportu Samochodowego wynika jednak, że kierowcy nie zawsze sÄ… Å›wiadomi faktu, że w ogóle z nich korzystajÄ….
– Deklaracje badanych, które zebraliÅ›my, wskazujÄ…, że zaledwie 7 proc. kierowców używa takich systemów każdego dnia. Natomiast prawie 50 proc. zadeklarowaÅ‚o, że nie miaÅ‚o z nimi do czynienia – pomimo że pojazdy, którymi siÄ™ poruszajÄ…, czÄ™sto sÄ… już wyposażone w systemy aktywnego wspomagania jazdy – mówi dr Ewa Odachowska-Rogalska.
Rozwój systemów autonomizujÄ…cych jazdÄ™ stawia też przed kierowcami nowe wymagania. Niektórzy chÄ™tnie oddajÄ… kontrolÄ™ nad pojazdem i nie czujÄ… zwiÄ…zanego z tym stresu. Inni odruchowo Å‚apiÄ… za kierownicÄ™ albo korygujÄ… dziaÅ‚anie systemu wspomagania jazdy i majÄ… problem z tym, żeby mu zaufać.
– JesteÅ›my przyzwyczajeni do tego, że przejÄ™cie kontroli nad pojazdem to jest cecha bardzo ludzka. W zwiÄ…zku z tym wtedy, kiedy musimy oddać kontrolÄ™ pojazdowi, wydaje siÄ™ to maÅ‚o intuicyjne – mówi psycholożka. – Nasi badani nie mieli problemów, żeby zaufać systemom takim jak np. aktywny tempomat, który wspomaga jazdÄ™ i rzeczywiÅ›cie może aktywnie jÄ… ulepszać. Z drugiej strony dość czÄ™sto majÄ… problem z tym, żeby zaufać systemom, które dotyczÄ… utrzymania pojazdu w pasie ruchu, i stosunkowo rzadko korzystajÄ… z systemów martwego pola.
Z technologicznego i prawnego punktu widzenia peÅ‚ne oddanie kontroli nad pojazdem maszynie nie jest jeszcze możliwe, ale obecnie, w przypadku częściowej automatyzacji, elektronika może skutecznie wspomagać jazdÄ™. Jednak to w dalszym ciÄ…gu kierowcy sÄ… odpowiedzialni za prowadzenie pojazdu i wÅ‚aÅ›ciwe reakcje w sytuacjach, które wykraczajÄ… poza możliwoÅ›ci systemu. Czas reakcji kierowców w sytuacji koniecznoÅ›ci przejÄ™cia kontroli nad pojazdem może wynosić od 15 do 40 s. WedÅ‚ug analiz ITS w warunkach dekoncentracji czas potrzebny kierowcy na zauważenie, że system nie radzi sobie z sytuacjÄ… i należy przejąć kontrolÄ™, wydÅ‚uża siÄ™ nawet trzy–czterokrotnie.
– W sytuacjach dystrakcji – czyli wtedy, kiedy mamy do czynienia np. z mgÅ‚Ä…, rozproszeniem uwagi czy co gorsza odwróceniem wzroku – rzeczywiÅ›cie to bardzo mocno utrudnia transfer kontroli i kierowca niestety zbyt późno przejmuje kontrolÄ™ w pojeździe – mówi dr Ewa Odachowska-Rogalska.
Analizy pokazujÄ…, że kierowcy mogÄ… niekiedy mieć trudnoÅ›ci z radzeniem sobie w nieoczekiwanych sytuacjach drogowych, zwÅ‚aszcza kiedy majÄ… duże zaufanie do aktywnego systemu wspomagajÄ…cego jazdÄ™. Ponadto wykonywanie innych, dodatkowych zadaÅ„ w trakcie prowadzenia pogarsza zdolność kierujÄ…cego do nadzorowania „inteligentnego” systemu. Dotyczy to m.in. aktywnoÅ›ci, które wymagajÄ… uwagi wzrokowej i zaangażowania poznawczego kierowcy.
– Z caÅ‚Ä… pewnoÅ›ciÄ… konieczność przejÄ™cia kontroli nad pojazdem wiąże siÄ™ dla czÅ‚owieka z dosyć dużym obciążeniem poznawczym, tak wiÄ™c wszystkie inne elementy, które na nie wpÅ‚ywajÄ…, upoÅ›ledzajÄ… zdolnoÅ›ci poznawcze. To powoduje, że mamy do czynienia z dÅ‚uższymi czasami reakcji, mniejszÄ… kontrolÄ… toru jazdy albo rzadszym sprawdzaniem w lusterkach tego, jak samochód siÄ™ zachowuje. Natomiast nie jest tak, że systemy wspomagania jazdy sÄ… antagonistyczne w stosunku do kierowcy. Każdy kierowca powinien siÄ™ nauczyć z nimi wspóÅ‚dziaÅ‚ać i to jest chyba to, co jest aktualnie najistotniejsze – mówi psycholożka z Instytutu Transportu Samochodowego.
Dane ITS wskazujÄ… też na doÅ›wiadczenie kierowcy i znajomość systemów automatyzacji jako na czynniki, które majÄ… znaczenie dla nadzorowania tych systemów. Co ciekawe kierowcy z mniejszymi umiejÄ™tnoÅ›ciami w prowadzeniu pojazdów częściej zachowujÄ… ostrożność i nie przekazujÄ… kontroli systemowi lub stale monitorujÄ… jego dziaÅ‚anie, nawet przed wystÄ…pieniem krytycznej sytuacji.
