Wprowadzenie i upowszechnienie siÄ™ systemu grantowego w polskiej nauce spowodowaÅ‚o, że mÅ‚odym badaczom Å‚atwiej jest rozpocząć badania. DziÄ™ki temu już u progu kariery mogÄ… zacząć pracować samodzielnie, niezależnie od swoich promotorów. – Zmiana w systemie finansowania pociÄ…ga za sobÄ… także zmiany w sposobach myÅ›lenia o nauce – ocenia prof. Maciej Å»ylicz, prezes Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, która od 30 lat wspiera naukÄ™ w Polsce, pomagajÄ…c także mÅ‚odym badaczom miÄ™dzy innymi poprzez stypendia w programie START.
– 30 lat temu wprowadzono w Polsce system grantowy, dziÄ™ki czemu mÅ‚odzi ludzie mogli zacząć pracować indywidualnie, a nie tylko ze swoimi starszymi profesorami. MyÅ›lÄ™, że to otworzyÅ‚o polskÄ… naukÄ™ i spowodowaÅ‚o, że wielu naukowców wróciÅ‚o do Polski i kontynuowaÅ‚o tu swojÄ… pracÄ™. Stworzenie systemu grantowego byÅ‚o rewolucjÄ… w rozwoju polskiej nauki – podkreÅ›la w rozmowie z agencjÄ… Newseria Biznes prof. Maciej Å»ylicz.
Do tej pory w programie START – najwiÄ™kszym i najdÅ‚użej trwajÄ…cym polskim programie stypendialnym dla najmÅ‚odszych naukowców, którzy dopiero rozpoczynajÄ… karierÄ™ naukowÄ… – Fundacja na rzecz Nauki Polskiej przyznaÅ‚a mÅ‚odym badaczom ponad 3,9 tys. stypendiów na Å‚Ä…cznÄ… kwotÄ™ 90,5 mln zÅ‚. Åšrodki te pochodzÄ… zarówno z budżetu Fundacji, jak i z wpÅ‚at 1% podatku dochodowego oraz pieniÄ™dzy przekazywanych przez prywatnych darczyÅ„ców i firmy. Od kilku lat program START wspierajÄ… też NBP (w ramach programu edukacji ekonomicznej) oraz Fundacja PZU.
– W caÅ‚ej Europie, która jest dość skostniaÅ‚a, wÅ‚Ä…cznie z PolskÄ…, mÅ‚odym ludziom bardzo trudno jest rozpocząć niezależne życie naukowe. Tymczasem Fundacja stworzyÅ‚a już 560 nowych zespoÅ‚ów naukowych i myÅ›lÄ™, że to zaowocuje odmÅ‚odzeniem kadry, innym sposobem myÅ›lenia i postÄ™powania w nauce – ocenia prezes Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. – Ponadto stworzyliÅ›my też 14 centrów doskonaÅ‚oÅ›ci w ramach programu MiÄ™dzynarodowe Agendy Badawcze, gdzie najlepsi naukowcy mogÄ… przyjechać i prowadzić tak samo dobre badania, jak robili to za granicÄ…, a czasem nawet lepiej. DziÄ™ki temu, nawet jeÅ›li ktoÅ› wyemigrowaÅ‚ z Polski, to ma tu do czego wrócić i może robić badania naukowe na takim samym poziomie, na jakim robi siÄ™ to na Å›wiecie.
W tegorocznej edycji konkursu START, rozstrzygniÄ™tej na poczÄ…tku maja, stypendia (w wysokoÅ›ci 28 tys. zÅ‚ rocznie) trafiÄ… do 100 uzdolnionych mÅ‚odych naukowców. ÅÄ…czna kwota przeznaczona przez FNP na ten cel to 3 mln zÅ‚. Program START to jedna z wielu inicjatyw Fundacji, która jest najwiÄ™kszym pozabudżetowym źródÅ‚em finansowania polskiej nauki. W ciÄ…gu 30 lat dziaÅ‚alnoÅ›ci FNP przeznaczyÅ‚a na ten cel już w sumie 1,7 mld zÅ‚, w tym ponad 1,1 mld zÅ‚ ze Å›rodków pochodzÄ…cych z funduszy europejskich i prawie 528 mln zÅ‚ ze Å›rodków wÅ‚asnych, a liczba stypendiów, subsydiów i nagród przyznanych polskim naukowcom na wszystkich etapach kariery naukowej przekroczyÅ‚a 12,6 tys.
– Zasadnicza zmiana w polskiej nauce przypada na moment, w którym Polska wchodzi do UE w 2004 roku, bo wówczas wkracza do europejskiego obszaru badawczego. Bardzo rozwija siÄ™ wspóÅ‚praca miÄ™dzynarodowa pomiÄ™dzy polskimi a zagranicznymi uczonymi. Uczelnie, instytuty PAN, a Fundacja przede wszystkim starajÄ… siÄ™, żeby oceny projektów byÅ‚y robione przez recenzentów zagranicznych, żeby uczeni zagraniczni mogli przyjeżdżać do Polski i tu realizować swoje projekty, żeby można byÅ‚o tworzyć zespoÅ‚y miÄ™dzynarodowe finansowane nie tylko ze źródeÅ‚ polskich, budżetowych, ale także ze źródeÅ‚ europejskich. To w pewnym momencie zasadniczo zmieniÅ‚o sposób funkcjonowania polskiej nauki i znalazÅ‚o odzwierciedlenie gÅ‚ównie w standardach, które zaczęły obowiÄ…zywać – standardach funkcjonowania instytucji naukowych, oceniania uczonych, oceniania osiÄ…gnięć. To przede wszystkim standardy oceny projektów naukowych stworzyÅ‚y zupeÅ‚nie nowÄ… rzeczywistość – mówi prof. WÅ‚odzimierz Bolecki, wiceprezes zarzÄ…du Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.
– W rankingach najlepiej cytowanych prac naukowych na Å›wiecie Polska zajmuje w tej chwili 22.–23. miejsce, choć sÄ… takie dyscypliny naukowe, które sÄ… na 13.–14. miejscu i wyprzedzajÄ… nas tylko kraje, w których nakÅ‚ady na naukÄ™ sÄ… 10-krotnie wyższe – mówi prof. Maciej Å»ylicz.
Jak podkreÅ›la prezes FNP, polska nauka zrobiÅ‚a na przestrzeni ostatnich 30 lat ogromny skok jakoÅ›ciowy, ale jej sÅ‚aboÅ›ciÄ… wciąż pozostaje komercjalizacja swoich osiÄ…gnięć i wspóÅ‚praca z biznesem. Dlatego Fundacja na rzecz Nauki Polskiej wraz z brytyjskÄ… firmÄ… doradczÄ… pracuje wÅ‚aÅ›nie nad nowym programem, w ramach którego naukowcy bÄ™dÄ… mogli zdobyć wiedzÄ™ o komercjalizacji badaÅ„ i tworzeniu spin-offów wokóÅ‚ uniwersytetów i instytutów Polskiej Akademii Nauk.
Wsparcie Fundacji na rzecz Nauki Polskiej pomaga polskim badaczom kontynuować pracÄ™ naukowÄ…, dokonywać spektakularnych odkryć, konkurować w miÄ™dzynarodowym Å›rodowisku naukowym i siÄ™gać po zagraniczne granty czy nagrody. Wybrane efekty tego wsparcia na przestrzeni ostatniego 30-lecia zostaÅ‚y zebrane w publikacji „SiÄ™gajÄ…c po niezbadane. OsiÄ…gniÄ™cia naukowe wspóÅ‚finansowane przez FNP”. Prezentuje ona 30 wyjÄ…tkowych osiÄ…gnięć badawczych dokonanych przez polskich uczonych – laureatów programów FNP – które odbiÅ‚y siÄ™ szerokim echem w nauce Å›wiatowej.
– NajwiÄ™ksze osiÄ…gniÄ™cia naukowe, które finansowaÅ‚a FNP, majÄ… zdecydowanie szeroko rozumiane nauki z zakresu fizyki. To jest astrofizyka, fizyka teoretyczna i eksperymentalna, różne mariaże fizyki z dziedzinami pokrewnymi, np. z chemiÄ…, ale także biologia, nauki o życiu. Z kolei jeÅ›li chodzi o nauki humanistyczne – obserwujemy wielkie osiÄ…gniÄ™cia polskiej archeologii – mówi prof. WÅ‚odzimierz Bolecki.
Jak podkreÅ›la, jednym z istotniejszych programów Fundacji w ciÄ…gu ostatnich trzech dekad byÅ‚o wÅ‚aÅ›nie dotowanie nauk humanistycznych i spoÅ‚ecznych, dziÄ™ki czemu zmieniÅ‚o siÄ™ podejÅ›cie do tych dyscyplin. PoczÄ…tkowo programy opieraÅ‚y siÄ™ gÅ‚ównie na wspieraniu bibliotek, archiwów czy innych inicjatyw, na które jednostkom naukowym brakowaÅ‚o Å›rodków. Teraz jednak – podobnie jak w przypadku nauk Å›cisÅ‚ych – FNP finansuje osiÄ…gniÄ™cia, stypendia dla konkretnych ludzi i zespoÅ‚ów badawczych.
– WÅ›ród programów, które FNP prowadzi nieprzerwanie od wielu lat, jest program monografii humanistycznych, czyli najwybitniejszych książek i prac, które sÄ… zgÅ‚aszane na konkurs fundacyjny. Wydajemy ich maÅ‚o, bo 10–12 tytuÅ‚ów rocznie, ale sÄ… to prace, które przeszÅ‚y niezwykle surowÄ… ocenÄ™ i zwyciężyÅ‚y w bardzo trudnej konkurencji – wyjaÅ›nia wiceprezes Fundacji.
Do flagowych inicjatyw Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, realizowanych od poczÄ…tku jej dziaÅ‚alnoÅ›ci, należą również Nagrody FNP, które sÄ… uznawane za najważniejsze w Polsce wyróżnienie naukowe. Fundacja w tym roku uruchomiÅ‚a innÄ… ważnÄ… inicjatywÄ™, Program WspóÅ‚pracy Polsko-UkraiÅ„skiej. W ramach tego programu FNP planuje sfinansowanie do szeÅ›ciu projektów realizowanych wspólnie przez badaczy i badaczki z Polski i Ukrainy. Fundacja prowadzi też akcjÄ™ zbiórkowÄ… (pomocukrainie.fnp.org.pl), której celem jest zwiÄ™kszenie liczby naukowców i studentów z Ukrainy zaangażowanych w realizacjÄ™ projektów.
OkazjÄ… do przypomnienia roli FNP w rozwoju polskiej nauki na przestrzeni ostatniego 30-lecia byÅ‚ uroczysty jubileusz, w trakcie którego wrÄ™czono również Wyróżnienia im. prof. Macieja W. Grabskiego – twórcy i wieloletniego prezesa fundacji – za dziaÅ‚ania na rzecz spoÅ‚ecznego rozumienia nauki. Odebrali je Magdalena Bajer – dziennikarka i publicystka, która od kilku dekad zajmuje siÄ™ tematykÄ… naukowÄ…, oraz prof. Andrzej BiaÅ‚as – fizyk i profesor nauk matematyczno-fizycznych. Prowadzony przez prof. BiaÅ‚asa od 2008 roku tygodnik „PAUza Akademicka” jest forum dyskusji Å›rodowiska akademickiego na temat nauki i jej roli w spoÅ‚eczeÅ„stwie. Trzecim laureatem wyróżnienia zostaÅ‚ prof. Szymon Malinowski – fizyk atmosfery i zaÅ‚ożyciel portalu Nauka o Klimacie, który od wielu lat zajmuje siÄ™ propagowaniem wiedzy naukowej dotyczÄ…cej zmian klimatycznych.