Olej palmowy jest zawarty w produktach spożywczych i kosmetycznych wystÄ™pujÄ…cych w każdym polskim domu. Popyt na ten surowiec dynamicznie roÅ›nie, m.in. przez wywoÅ‚anÄ… przez RosjÄ™ wojnÄ™ w Ukrainie, ponieważ oba te kraje odpowiadaÅ‚y za ok. 70 proc. Å›wiatowego eksportu ziaren i oleju sÅ‚onecznikowego. Wobec ograniczenia dostaw z tego kierunku producenci sÄ… zmuszeni szukać innych tÅ‚uszczów roÅ›linnych, w tym palmowego. To zaÅ› rodzi ryzyko poważnych nadużyć zwiÄ…zanych z wyzyskiem pracowników i degradacjÄ… Å›rodowiska w krajach, które sÄ… jego gÅ‚ównymi producentami. Konsumenci majÄ… jednak na to poÅ›redni wpÅ‚yw. MogÄ… wiÄ™c Å›wiadomie wybierać produkty zawierajÄ…ce olej palmowy, który pochodzi w 100 proc. z certyfikowanych, zrównoważonych upraw.
– Jako konsumenci powinniÅ›my szukać produktów z certyfikatem RSPO [Roundatble on Sustainable Palm Oil, OkrÄ…gÅ‚y StóÅ‚ dla Zrównoważonej Produkcji Oleju Palmowego – red.], ponieważ ten certyfikat daje pewność, że plantacje, na których byÅ‚ uprawiany olej palmowy, przestrzegajÄ… praw pracowników, dziaÅ‚ajÄ… w sposób legalny i podlegajÄ… ustawodawstwu krajowemu. Takie plantacje majÄ… też dÅ‚ugoterminowy plan gospodarowania i sÄ… zarzÄ…dzane w taki sposób, żeby uprawa byÅ‚a jak najbardziej korzystna, zarówno dla lokalnej spoÅ‚ecznoÅ›ci, jak i dla Å›rodowiska – wyjaÅ›nia w rozmowie z agencjÄ… Newseria Biznes Katarzyna SowiÅ„ska-Bolechowska, dyrektor handlowa Control Union Poland, czyli miÄ™dzynarodowej jednostki certyfikujÄ…cej.
IstniejÄ… dwa rodzaje certyfikacji RSPO: P&C, który dotyczy plantatorów i producentów, oraz SCCS dla przetwórców (firm spożywczych, chemicznych, kosmetycznych) i firm handlowych. Problem w tym, że Å›wiadomość konsumentów na ten temat wciąż jest niewielka. WedÅ‚ug badaÅ„ przeprowadzonych w 2020 roku przez Maison & Partners dla CSR Consulting wynika, że o certyfikowanym oleju palmowym sÅ‚yszaÅ‚o 14 proc. respondentów. JednoczeÅ›nie spora część tej grupy nie potrafiÅ‚a wyjaÅ›nić tego pojÄ™cia. Eksperci ocenili, że rzeczywistÄ… Å›wiadomość certyfikowanego oleju palmowego ma 8 proc. spoÅ‚eczeÅ„stwa.
– PowinniÅ›my szukać powszechnie uznanych certyfikatów, czyli takich, które majÄ… poparcie nie tylko branży, ale i organizacji pozarzÄ…dowych. To daje pewność, że taka certyfikacja jest wieloaspektowa i naprawdÄ™ ma sens – mówi Katarzyna SowiÅ„ska-Bolechowska.
OkoÅ‚o 85 proc. Å›wiatowej produkcji oleju palmowego przypada na kraje azjatyckie, gÅ‚ównie IndonezjÄ™ i MalezjÄ™. Plantacje, które otrzymujÄ… certyfikat RSPO, zapewniajÄ… poszanowanie praw ludzi zamieszkujÄ…cych tereny upraw, które nie mogÄ… być zakÅ‚adane na terenach o wysokiej różnorodnoÅ›ci biologicznej. Certyfikowani plantatorzy sÄ… też zobowiÄ…zani do prowadzenia monitoringu i identyfikacji wystÄ™powania chronionych gatunków roÅ›lin i zwierzÄ…t. Nie wolno im wypalać powierzchni, stosować oprysków lotniczych, biologicznych metod ochrony z użyciem gatunków inwazyjnych czy Å›rodków ochrony roÅ›lin na zasadzie profilaktyki. Taka certyfikacja – której podlegajÄ… zarówno plantacje, jak i przedsiÄ™biorstwa korzystajÄ…ce z ich oleju palmowego – pozwala wspierać produkcjÄ™, która nie prowadzi do wyzysku i dalszej degradacji Å›rodowiska.
– W przypadku takiej certyfikacji też zdarzajÄ… siÄ™ faÅ‚szerstwa, dlatego warto weryfikować informacje. W tym celu wystarczy wejść na stronÄ™ organizacji RSPO, gdzie dostÄ™pna jest miÄ™dzynarodowa baza posiadaczy certyfikatów, i tam można zweryfikować, czy dana firma faktycznie posiada ważny w tym momencie certyfikat – wskazuje dyrektor handlowa Control Union Poland.
Jak wskazuje WWF Polska w raporcie „WpÅ‚yw konsumpcji oleju palmowego w Polsce na globalne Å›rodowisko naturalne i analiza możliwoÅ›ci jego zastÄ…pienia przez inne oleje roÅ›linne”, surowiec ten cechuje wysoka odporność na temperaturÄ™, stabilność, neutralny smak i zapach. Zawiera w skÅ‚adzie równe iloÅ›ci nienasyconych i nasyconych kwasów tÅ‚uszczowych, jest też jedynym tÅ‚uszczem staÅ‚ym, który zastÄ™puje niezdrowe tÅ‚uszcze utwardzone. Dlatego jest on masowo wykorzystywany w przemyÅ›le spożywczym i kosmetycznym – zawiera go okoÅ‚o 50 proc. produktów znajdujÄ…cych siÄ™ na sklepowych póÅ‚kach.
Jednak jego popularność nie ogranicza siÄ™ tylko do żywnoÅ›ci i kosmetyków, olej palmowy na szerokÄ… skalÄ™ jest też stosowany m.in. w produkcji chemii i detergentów, a także biopaliw i pasz dla zwierzÄ…t. Jest obecny w wiÄ™kszoÅ›ci polskich domów i – jak podaje WWF Polska – na przestrzeni ostatnich dwóch dekad jego spożycie w Polsce wzrosÅ‚o o 150 proc., a wedÅ‚ug przewidywaÅ„ FAO, czyli agendy ONZ ds. wyżywienia i rolnictwa, do 2050 roku popyt na ten surowiec siÄ™ potroi.
Produkuje siÄ™ go z miąższu owoców olejowca gwinejskiego, powszechnie nazywanego palmÄ… olejowÄ…, która jest roÅ›linÄ… bardzo wydajnÄ… – owocuje dwa razy w miesiÄ…cu przez caÅ‚y rok i może dostarczać owoce przez ok. 25 lat. Z 1 ha można pozyskać ok. 3,7 t oleju palmowego rocznie, czyli okoÅ‚o czterokrotnie wiÄ™cej niż w przypadku innych upraw roÅ›lin oleistych. Problemem jest jednak to, że palma olejowa może być uprawiana tylko na wÄ…skim obszarze w okolicach równika. DokÅ‚adnie w tym pasie rosnÄ… też tropikalne lasy deszczowe, które charakteryzujÄ… siÄ™ ogromnÄ… różnorodnoÅ›ciÄ… biologicznÄ… – szacuje siÄ™, że stanowiÄ… siedlisko dla poÅ‚owy wszystkich organizmów żywych wystÄ™pujÄ…cych na Ziemi. Dynamicznie rosnÄ…cy popyt na olej palmowy spowodowaÅ‚, że olbrzymia powierzchnia lasów deszczowych zostaÅ‚a zniszczona i przeznaczona na plantacje, co spowodowaÅ‚o zagrożenie dla wielu gatunków zwierzÄ…t takich jak orangutan, pantera mglista, tygrys sumatrzaÅ„ski i sÅ‚oÅ„ indyjski, zwiÄ™kszenie emisji dwutlenku wÄ™gla i zanieczyszczenie Å›rodowiska. WedÅ‚ug Global Forest Watch tylko w 2020 roku w wyniku Å›wiadomych podpaleÅ„ i wycinki pod niecertyfikowane uprawy palm oleistych zniknęło 4,2 mln ha lasów deszczowych.
– Takie uprawy prowadzone bez certyfikacji sÄ… niebezpieczne przede wszystkim dlatego, że nie sÄ… kontrolowane, nie sÄ… w żaden sposób weryfikowane. Dużo mówi siÄ™ o korupcji, ale także o przestrzeganiu praw pracowników. Na niecertyfikowanych plantacjach te prawa pracowników po prostu nie sÄ… przestrzegane, podobnie jak prawa dotyczÄ…ce bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy – mówi Katarzyna SowiÅ„ska-Bolechowska.
Ponadto w wyniku wypalania lub wycinki lasów pod uprawy palm olejowych lokalne spoÅ‚ecznoÅ›ci tracÄ… dostÄ™p do czystej wody pitnej i czystego powietrza. Warunki prowadzenia niecertyfikowanych plantacji, wyjÄ™te spoza wszelkiej kontroli, powodujÄ… też wiele nadużyć w stosunku do miejscowej ludnoÅ›ci.
Jak wskazuje WWF Polska w raporcie „WpÅ‚yw konsumpcji oleju palmowego w Polsce na globalne Å›rodowisko naturalne i analiza możliwoÅ›ci jego zastÄ…pienia przez inne oleje roÅ›linne”, na razie tego surowca nie da siÄ™ zastÄ…pić żadnym innym bez generowania jeszcze wiÄ™kszych szkód Å›rodowiskowych i spoÅ‚ecznych. W Indonezji i Malezji z produkcji oleju palmowego utrzymuje siÄ™ w sumie 4,5 mln ludzi.
