Inflacja przekracza cel inflacyjny NBP od kwietnia 2021 roku, a na zwiÄ™kszony wzrost cen zanosiÅ‚o siÄ™ już przed pandemiÄ…. Jednym ze sposobów, w jaki producenci radzÄ… sobie z wyższymi kosztami, jest downsizing, czyli zmniejszanie gramatury lub objÄ™toÅ›ci produktów przy utrzymaniu ceny. Mniej znanÄ… metodÄ… jest obniżanie zawartoÅ›ci atrakcyjnych skÅ‚adników w mieszankach, np. mrożonych warzyw. Tego typu praktyki bazujÄ… gÅ‚ównie na nieÅ›wiadomoÅ›ci kupujÄ…cych, eksperci oceniajÄ… je wiÄ™c jako nieetyczne i krzywdzÄ…ce dla konsumentów, mimo że pozostajÄ… zgodne z prawem. Forum Konsumentów nie wyklucza jednak, że w przyszÅ‚oÅ›ci mogÄ… być zakazane.
Od marca 2022 roku ceny rosnÄ… w Polsce w tempie dwucyfrowym, liczÄ…c rok do roku. Szczyt to zjawisko osiÄ…gnęło w lutym 2023 roku, co częściowo byÅ‚o „efektem bazy” – rok wczeÅ›niej zaczęły dziaÅ‚ać tarcze antyinflacyjne. W maju wedÅ‚ug szybkiego szacunku GUS ceny Å›rednio wzrosÅ‚y o 13 proc. Jednak niepokojÄ…ca jest inflacja produktów podstawowych. W kwietniu ceny żywnoÅ›ci i napojów bezalkoholowych byÅ‚y wyższe niż rok wczeÅ›niej o 19,7 proc., podczas gdy Å›rednia dla wszystkich towarów i usÅ‚ug wyniosÅ‚a 14,7 proc. Producenci, by zachÄ™cić konsumentów do zakupów, imajÄ… siÄ™ różnych Å›rodków; jednym z nich jest dość szeroko komentowany downsizing, czyli zmniejszanie opakowaÅ„ przy tej samej cenie. Dzieje siÄ™ to w przypadku kawy, herbaty, jogurtów, serków, mleka, karmy dla zwierzÄ…t czy napojów.
– Producenci bardzo sprytnie zaczÄ™li sobie radzić z kosztami wysokiej inflacji dla konsumentów, coraz częściej podwyższajÄ… ceny produktów w subtelny sposób, pewnie liczÄ…c na to, że konsumenci może tego nie zauważą – mówi agencji informacyjnej Newseria Biznes Agnieszka Plencler, prezeska Forum Konsumentów. – Jednym z przykÅ‚adów jest zmniejszanie gabarytów danego produktu spożywczego przy zachowywaniu tej samej ceny. OczywiÅ›cie informacja o zmniejszeniu pojemnoÅ›ci czy liczby sztuk w danym opakowaniu, w zależnoÅ›ci od tego, o jakim produkcie mówimy, jest przedstawiana konsumentom, natomiast konsumenci majÄ… swoje nawyki, czÄ™sto siÄ™gajÄ… po ulubione produkty i nie zawsze sprawdzajÄ…, czy coÅ› siÄ™ zmieniÅ‚o. Szczególnie że te informacje nie sÄ… podawane w sposób jaskrawy i poprzedzone kampaniami informacyjnymi: uwaga, od dzisiaj twoja tabliczka czekolady ma 90 g, a nie 100 i pÅ‚acisz tyle samo.
Są to praktyki zgodne z prawem, ponieważ na opakowaniach widnieje rzeczywista gramatura.
– Firmy korzystajÄ… na nieuważnoÅ›ci konsumenta i niezwracaniu uwagi na pewne rzeczy. Z drugiej strony ciężko wymagać od konsumenta, żeby za każdym razem każdy produkt analizowaÅ‚, skrupulatnie czytaÅ‚ etykietÄ™, porównywaÅ‚ z cenÄ…, którÄ… pÅ‚aciÅ‚ dwa czy trzy tygodnie wczeÅ›niej, bo to jest po prostu prawie niewykonalne przy takiej iloÅ›ci bodźców, informacji i decyzji konsumenckich, jakie każdy z nas podejmuje codziennie – mówi Agnieszka Plencler.
KolejnÄ… z „puÅ‚apek” czyhajÄ…cych na konsumenta jest skimpflacja polegajÄ…ca na tym, że za tÄ™ samÄ… cenÄ™ dostaje on produkt lub usÅ‚ugÄ™ gorszej jakoÅ›ci niż wczeÅ›niej.
– Gabaryt czy zawartość wagowa danego produktu jest taka sama, natomiast jakość siÄ™ pogarsza. Mówimy tutaj np. o mrożonkach, w których nagle jakiegoÅ› warzywa w proporcjach jest zdecydowanie mniej, niż byÅ‚o poprzednio – podkreÅ›la prezeska Forum Konsumentów.
Inny przykÅ‚ad to restauracje, które w obliczu rosnÄ…cych cen produktów coraz częściej używajÄ… taÅ„szych skÅ‚adników, co odbija siÄ™ na smaku i jakoÅ›ci serwowanych potraw. Fundacja Forum Konsumentów wskazuje, że to zjawisko dotknęło też branżę turystycznÄ…, która oferuje coraz mniej kierunków podróży oraz uboższe pakiety gwarantowanych usÅ‚ug, a dotÄ…d darmowe usÅ‚ugi okazujÄ… siÄ™ być dodatkowo pÅ‚atne.
Zdaniem prezeski Forum Konsumentów praktyki te sÄ… nieetyczne i krzywdzÄ…ce dla konsumentów. W zwiÄ…zku z tym powinna siÄ™ odbyć duża dyskusja na temat takich dziaÅ‚aÅ„ sprzedawców i producentów oraz transparentnoÅ›ci komunikacji z konsumentem.
– Mamy internet, komunikujemy siÄ™ ze sobÄ… i naprawdÄ™ może pora siÄ™ zastanowić, co my możemy zrobić, a w pierwszej kolejnoÅ›ci możemy naszego cennego budżetu nie dawać tym, którzy sÄ… wobec nas nie fair – podpowiada Agnieszka Plencler. – JeÅ›li powstawaÅ‚yby propozycje legislacyjne, które w jakiÅ› sposób mogÅ‚yby zawÄ™zić tego typu dziaÅ‚ania, zdefiniować downsizing i pokazać rekomendacje, co jest dopuszczalne, co nie jest, to oczywiÅ›cie my bÄ™dziemy za, ponieważ nam zależy na jak najwiÄ™kszej transparentnoÅ›ci i postawie fair wobec konsumenta. Jeżeli to zjawisko bÄ™dzie siÄ™ utrzymywaÅ‚o i jeÅ›li zaczniemy je zauważać, to myÅ›lÄ™, że z czasem na pewno jakaÅ› inicjatywa legislacyjna w tej sprawie również może siÄ™ pojawić. KiedyÅ› też zapisy Omnibusa wydawaÅ‚y siÄ™ abstrakcjÄ…, teraz już obowiÄ…zujÄ… i pewne rzeczy stajÄ… siÄ™ dla nas zupeÅ‚nie naturalne, wiÄ™c myÅ›lÄ™, że za chwilÄ™ również takie propozycje mogÄ… siÄ™ pojawić.
Od 2023 roku zaczęła funkcjonować w polskim prawie dyrektywa Omnibus, nakazująca m.in. uwidacznianie najniższej ceny sprzed 30 dni od daty obowiązującej promocji, co pomaga konsumentom w podjęciu decyzji, w jakim stopniu aktualna cena jest atrakcyjna.
