Polacy znajÄ… pojÄ™cia budżetu paÅ„stwa, inflacji, deficytu czy dÅ‚ugu. Nie rozumiejÄ… jednak mechanizmów rzÄ…dzÄ…cych finansami publicznymi, bÅ‚Ä™dnie porównujÄ…c go z budżetem domowym. Dlatego Instytut Finansów przygotowaÅ‚ opracowanie, które tÅ‚umaczy, w jaki sposób funkcjonuje budżet paÅ„stwa i caÅ‚y system poÅ‚Ä…czony finansów publicznych. Sama edukacja szkolna zdaniem przedstawiciela instytutu ma niewielki wpÅ‚yw na poziom wiedzy finansowej Polaków.
– Ogólnie Polacy wiedzÄ… o tym, że mamy finanse publiczne, budżet, że paÅ„stwo nie ma wÅ‚asnych pieniÄ™dzy, tylko używa pieniÄ™dzy zaabsorbowanych z gospodarki w celu realizacji swoich wydatków. Problem leży w technikaliach – mówi agencji informacyjnej Newseria Biznes MichaÅ‚ Ostrowski, ekspert ZespoÅ‚u Polityk Publicznych Instytutu Finansów. – NajwiÄ™kszy mit wynika z intuicyjnego utożsamiania budżetu domowego z budżetem publicznym. Tymczasem w finansach domowych standardem jest, że osoba dobrze gospodarujÄ…ca bÄ™dzie miaÅ‚a jakÄ…Å› nadwyżkÄ™, tzn. bÄ™dzie zarabiać wiÄ™cej, niż wydaje. Natomiast w przypadku sytuacji finansów publicznych jest zupeÅ‚nie na odwrót z racji tego, że paÅ„stwo nie ma wÅ‚asnych pieniÄ™dzy, tylko absorbuje pieniÄ…dze z gospodarki. W takiej sytuacji, jeÅ›li paÅ„stwo miaÅ‚oby chroniczne nadwyżki budżetowe, to znaczyÅ‚oby, że tych pieniÄ™dzy bierze od obywateli za dużo.
Druga kwestia, która wynika z powyższego mitu, wiąże siÄ™ z przekonaniem, że istnieje jeden budżet paÅ„stwa, do którego pieniÄ…dze wpÅ‚ywajÄ… i z którego sÄ… wydawane. Jednak, jak przypomina MichaÅ‚ Ostrowski, finanse publiczne sÄ… systemem różnych powiÄ…zanych ze sobÄ… podbudżetów, a nie, jak w przypadku budżetu domowego, jednolitÄ… strukturÄ….
– WiÄ™kszość Polaków rozumie definicjÄ™ tego typu pojęć, szczególnie inflacji, bo jest to pojÄ™cie, które ostatnio czÄ™sto siÄ™ pojawia w debacie publicznej, ale nie rozumie ich kontekstu. PrzykÅ‚adem może być deficyt budżetu paÅ„stwa – Polacy wiedzÄ…, że paÅ„stwo po prostu wtedy wydaje wiÄ™cej, niż ma dochodów, ale np. nie wiedzÄ… tego, że deficyt budżetu paÅ„stwa wcale niekoniecznie musi Å›wiadczyć o stanie caÅ‚ego systemu finansów publicznych, tak samo do koÅ„ca nie wiedzÄ…, z czego bierze siÄ™ ten deficyt, w jaki sposób on jest finansowany – mówi ekspert.
Temat finansów publicznych i deficytu budżetu zostaÅ‚ nagÅ‚oÅ›niony w czerwcu, gdy Najwyższa Izba Kontroli po raz pierwszy w historii nie wydaÅ‚a pozytywnej opinii o absolutorium dla rzÄ…du z tytuÅ‚u wykonania budżetu za 2022 rok. Powodem byÅ‚a powiÄ™kszajÄ…ca siÄ™ różnica miÄ™dzy paÅ„stwowym dÅ‚ugiem publicznym (PDP), zdefiniowanym w polskiej ustawie o finansach publicznych, a dÅ‚ugiem sektora rzÄ…dowego i samorzÄ…dowego (EDP), obliczanym wedÅ‚ug unijnej metodologii. W ubiegÅ‚ym roku wyniosÅ‚a ona rekordowe 302,6 mld zÅ‚.
Ten rozdźwiÄ™k jest kontynuowany w 2023 roku. Także w czerwcu Ministerstwo Finansów opublikowaÅ‚o dane o dÅ‚ugu publicznym za I kwartaÅ‚ 2023 roku (kolejny raport ukaże siÄ™ 11 wrzeÅ›nia). PaÅ„stwowy dÅ‚ug publiczny (PDP, zadÅ‚użenie sektora finansów publicznych po konsolidacji) na koniec I kwartaÅ‚u 2023 roku wyniósÅ‚ 1 209 798,0 mln zÅ‚, co oznaczaÅ‚o wzrost o 192,7 mln zÅ‚ (+0,02 proc.) w stosunku do koÅ„ca 2022 roku. Natomiast dÅ‚ug sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych (dÅ‚ug EDP), stanowiÄ…cy jeden z elementów kryterium fiskalnego z Maastricht, wyniósÅ‚ na koniec I kwartaÅ‚u 2023 roku 1 531 780,5 mln zÅ‚, co oznaczaÅ‚o wzrost o 19 546,1 mln zÅ‚ (+1,3 proc.) w stosunku do koÅ„ca 2022 roku.
Instytut Finansów Publicznych (niezależny think tank) wystosowaÅ‚ „Apel do Prezesa Rady Ministrów, Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i Parlamentu Rzeczypospolitej Polskiej o przywrócenie przejrzystoÅ›ci finansów publicznych”. Pod pismem podpisali siÄ™ przedstawiciele kilkunastu organizacji eksperckich. PadÅ‚y w nim twierdzenia, że przedstawiajÄ…c sprawozdanie z wykonania budżetu paÅ„stwa, rzÄ…d ujawniÅ‚ jedynie 12 proc. rzeczywistego deficytu. Reszta zadÅ‚użenia powstaÅ‚a bowiem dziÄ™ki funduszom, które poprzez Polski Fundusz Rozwoju lub Bank Gospodarstwa Krajowego zostaÅ‚y utworzone w ostatnich latach w celu zapobieżenia kryzysowi zwiÄ…zanemu z COVID-em i wojnÄ… w Ukrainie. Te dane Polska raportuje do UE.
– JesteÅ›my bombardowani ogromnÄ… iloÅ›ciÄ… statystyk o deficytach budżetowych, dÅ‚ugach publicznych, inflacjach, nie mamy podanego kontekstu tych statystyk – mówi MichaÅ‚ Ostrowski. – Im wiÄ™cej widzimy, tym ten obraz bardziej nam siÄ™ zaciemnia. Å»eby zrozumieć finanse publiczne, trzeba by dostać kompleksowe odpowiedzi, niestety takich w mediach nie dostajemy. Dostajemy jaskrawe nagÅ‚ówki, dostajemy fragmenty, których sami nie jesteÅ›my sobie w stanie poskÅ‚adać. Przekaz medialny w finansach publicznych, bez wzglÄ™du na to, kto rzÄ…dzi, czy jesteÅ›my w czasach prosperity, czy w czasach wojny i COVID-u, jest w gruncie rzeczy bardzo podobny, caÅ‚y czas siÄ™ tylko sÅ‚yszy mniej wiÄ™cej o tym, że paÅ„stwo wydaje na to, na tamto. Nikt nie pokazuje tego jako holistycznego systemu, który rzÄ…dzi siÄ™ pewnymi prawami.
Dlatego Instytut Finansów, który jest jednostkÄ… sektora finansów publicznych skoncentrowanÄ… na budowaniu Å›wiadomoÅ›ci finansowej w spoÅ‚eczeÅ„stwie, opracowaÅ‚ raport pt. „W jaki sposób paÅ„stwo finansuje swoje dziaÅ‚ania? System finansów publicznych od kuchni”. Jego zadaniem jest pokazanie finansów publicznych jako systemu naczyÅ„ poÅ‚Ä…czonych oraz praw i zależnoÅ›ci, które w nim dominujÄ…. Problemem może jednak być dotarcie z tym przekazem do szerokiego gremium.
– MyÅ›lÄ™, że trudno jest tak zmienić edukacjÄ™, żeby zwiÄ™kszyć Å›wiadomość obywateli w kwestii finansów. Jest naprawdÄ™ wiele dziedzin, które sÄ… nauczane na nieodpowiednim poziomie w szkole, poczynajÄ…c od podstawowej wiedzy z podatków, rachunkowoÅ›ci, zakÅ‚adania przedsiÄ™biorstw – ocenia czÅ‚onek ZespoÅ‚u Polityk Publicznych Instytutu Finansów. – Wydaje mi siÄ™, że stworzenie nowego przedmiotu w szkole niewiele tutaj zmieni, a kluczem jest odpowiednia aktywność medialna. Mimo że Polacy czytajÄ… mniej, to caÅ‚y czas dużo osób interesuje siÄ™ tym, co siÄ™ dzieje na Å›wiecie, czyta różnego rodzaju serwisy informacyjne i to jest gÅ‚ówne źródÅ‚o ich wiedzy. Kluczem byÅ‚oby zwiÄ™kszenie tego przekazu tutaj, czyli dawanie bardziej treÅ›ciwych, rzetelnych informacji, mniej clickbaitowych, żeby Polakom faktycznie to wytÅ‚umaczyć.
Autorzy raportu majÄ… nadziejÄ™, że uÅ‚atwi on zrozumienie i interpretacjÄ™ zachodzÄ…cych zjawisk oraz pojawiajÄ…cych siÄ™ w przestrzeni publicznej danych, a to umożliwi kontrolÄ™ spoÅ‚eczeÅ„stwa nad wydatkami pochodzÄ…cymi z podatków obywateli i ich rzetelne rozliczanie.
– Brak wiedzy odnoÅ›nie do tego, jak dziaÅ‚ajÄ… finanse publiczne, grozi tym, że zostawiamy zarzÄ…dzanie naszymi pieniÄ™dzmi bez żadnej opieki. Im lepiej bÄ™dziemy wiedzieć, jak one sÄ… zarzÄ…dzane, im aktywniej bÄ™dziemy patrzeć na rÄ™ce osobom nimi zarzÄ…dzajÄ…cym, tym wiÄ™cej paÅ„stwo bÄ™dzie w stanie nam zapewnić i mniej nam zabierze, tym lepiej bÄ™dzie tymi finansami zarzÄ…dzać. W naszym dobrym interesie jest sprawdzać, aktywnie kontrolować, jak paÅ„stwo tymi finansami zarzÄ…dza – podkreÅ›la MichaÅ‚ Ostrowski.