Aktualizacja 11:01
Co najmniej 763 zabytki i obiekty dziedzictwa kulturowego na Ukrainie zostaÅ‚y zniszczone od poczÄ…tku rosyjskiej inwazji – podaÅ‚o w tym tygodniu ukraiÅ„skie ministerstwo kultury. RzÄ…d w Kijowie od poczÄ…tku wojny informuje, że rosyjscy żoÅ‚nierze dostali przyzwolenie na celowe niszczenie ukraiÅ„skiego dziedzictwa kulturowego. – Teraz bardzo ważne jest przetransportowanie części eksponatów muzealnych z terytoriów, na których mogÄ… one ulec zniszczeniu, w bezpieczniejsze regiony i przechowanie ich do momentu, kiedy minie zagrożenie. Po zakoÅ„czeniu wojny rozpoczniemy realizacjÄ™ dużych projektów odbudowy w regionach, które najbardziej ucierpiaÅ‚y – mówi Yaryna Onufriv z Biura Konserwatora Zabytków we Lwowie.
Wojna w Ukrainie trwa już póÅ‚tora roku i niesie ze sobÄ… ogromne straty także w kulturze i dziedzictwie narodowym tego kraju. WedÅ‚ug informacji ukraiÅ„skiego Ministerstwa Kultury i Polityki Informacyjnej od poczÄ…tku inwazji 24 lutego 2022 roku do 25 lipca br. siÅ‚y rosyjskie zniszczyÅ‚y już co najmniej 763 obiekty dziedzictwa kulturowego w nieokupowanych terenach Ukrainy, najwiÄ™cej w obwodach charkowskim, donieckim, chersoÅ„skim, kijowskim i odeskim. W tej liczbie zawiera siÄ™ co najmniej 255 zabytków architektury i 185 miejsc o znaczeniu historycznym. Przytaczane przez resort dane OVA wskazujÄ…, że caÅ‚kowicie zniszczono 23 pomniki, 625 pomników zostaÅ‚o częściowo uszkodzonych, a stopieÅ„ zniszczenia 115 obiektów pozostaje nieznany. Co istotne w rzeczywistoÅ›ci te liczby sÄ… znacznie wyższe, ponieważ nie obejmujÄ… terytoriów okupowanych przez RosjÄ™ ani obszarów, na których toczÄ… siÄ™ walki, co uniemożliwia ocenÄ™ szkód.
– Zniszczeniu ulegÅ‚o wiele zabytków, ale bÄ™dzie ich jeszcze wiÄ™cej, ponieważ wojna ciÄ…gle trwa – zauważa w rozmowie z agencjÄ… Newseria Biznes Yaryna Onufriv, profesor Uniwersytetu Narodowego Politechniki Lwowskiej na Wydziale Urbanistyki, architektka w Biurze Konserwatora Zabytków Rady Miasta Lwowa.
Na liÅ›cie ważniejszych zabytków, zniszczonych lub uszkodzonych przez Rosjan od poczÄ…tku wojny, sÄ… m.in. zabytkowy XVIII-wieczny Sobór ZaÅ›niÄ™cia Matki Bożej w Charkowie, który wczeÅ›niej niemal nietkniÄ™ty przetrwaÅ‚ II wojnÄ™ Å›wiatowÄ…, muzeum w Iwankowie z obrazami Marii Prymaczenko, podziwianej przez Picassa, jednej z najbardziej znanych ukraiÅ„skich artystek, Teatr Dramatyczny w Mariupolu czy Muzeum Narodowe Tarasa Szewczenki w Kijowie.
Pod koniec lipca br. rosyjskie wojsko ostrzelaÅ‚o też historyczne centrum Odessy, które na poczÄ…tku roku zostaÅ‚o wpisane na ListÄ™ Å›wiatowego dziedzictwa UNESCO. W wyniku ostrzaÅ‚u dronami i precyzyjnymi pociskami manewrujÄ…cymi w mieÅ›cie uszkodzonych zostaÅ‚o ponad 25 zabytków architektury, w tym sÅ‚ynny oÅ‚tarz Soboru Przemienienia PaÅ„skiego. Po tym ataku UNESCO podkreÅ›liÅ‚o, że ​​umyÅ›lne niszczenie przez RosjÄ™ miejsc kultury może być równoznaczne ze zbrodniÄ… wojennÄ…. To stanowisko potwierdziÅ‚a Rada BezpieczeÅ„stwa ONZ.
Jednym z najcenniejszych i najbardziej zagrożonych zabytków jest m.in. kijowski sobór MÄ…droÅ›ci Bożej z XI wieku z bizantyjskimi mozaikami, który na liÅ›cie UNESCO znajduje siÄ™ już od 1990 roku i jest uważany za jeden z najwybitniejszych obiektów europejskiej kultury chrzeÅ›cijaÅ„skiej. Zagrożone atakami rakietowymi, ostrzaÅ‚em czy podpaleniem – przypadkowym lub celowym – sÄ… też muzea, biblioteki, zabytkowe koÅ›cioÅ‚y i cerkwie, pomniki czy bezcenne dzieÅ‚a sztuki. Część z nich – jak np. rzeźba Chrystusa z XIV-wiecznej katedry ormiaÅ„skiej we Lwowie – zostaÅ‚a przeniesiona do schronów albo ukryta w podziemiach. Muzea i instytucje kultury w Ukrainie caÅ‚y czas pracujÄ… też nad zabezpieczeniem swoich zabytków i zachowaniem spuÅ›cizny kulturowej.
– Dużo w tym kierunku zrobiono m.in. we Lwowie [tamtejsze Stare Miasto także figuruje na liÅ›cie UNESCO – red.]. Witraże w zabytkowych budynkach zostaÅ‚y zabezpieczone konstrukcjami chroniÄ…cymi je przed uszkodzeniami, które mogÄ… powstać w wyniku bombardowania lub ataku rakietowego. Specjalnymi konstrukcjami zabezpieczone zostaÅ‚y też cenne rzeźby na rynku i w centrum miasta – mówi Yaryna Onufriv. – OtrzymaliÅ›my przy tym dużo wsparcia od naszych zachodnich partnerów, którzy pomogli nam w zakresie materiaÅ‚ów i technologii sÅ‚użących ochronie zabytków przed potencjalnym uszkodzeniem.
W Polsce powstaÅ‚ w tym celu Komitet Pomocy Muzeom Ukrainy, do którego należy kilkadziesiÄ…t placówek kulturalnych. GromadzÄ… i wysyÅ‚ajÄ… do Ukrainy m.in. specjalistyczne materiaÅ‚y do pakowania, konserwacji oraz zabezpieczenia zbiorów i dzieÅ‚ sztuki, a także dyski przenoÅ›ne i sprzÄ™t cyfrowy, który umożliwia ich zdigitalizowanie, aby w razie zniszczenia można byÅ‚o je później odtworzyć.
– Teraz bardzo ważne jest przetransportowanie pewnych eksponatów muzealnych z terytoriów, na których mogÄ… ulec zniszczeniu, w bezpieczniejsze regiony i przechowanie ich do momentu, kiedy minie zagrożenie – mówi architektka.
Część ekspertów zwraca uwagÄ™, że poziom zniszczeÅ„ Mariupola czy Charkowa spowodowanych rosyjskÄ… agresjÄ… jest porównywalny z poziomem zniszczeÅ„ Warszawy czy GdaÅ„ska, zastanych w roku 1945. Dlatego w procesie odbudowy Ukraina mogÅ‚aby skorzystać z polskich doÅ›wiadczeÅ„.
– Uratowanie zabytków w Ukrainie bÄ™dzie możliwe, ale nie teraz, w trakcie wojny. Po jej zakoÅ„czeniu rozpoczniemy realizacjÄ™ dużych projektów odbudowy w regionach, które najbardziej ucierpiaÅ‚y – mówi Yaryna Onufriv. – NajwiÄ™ksze wyzwanie, jakie siÄ™ z tym wiąże, to potrzeba dużych funduszy. BÄ™dziemy też potrzebować doÅ›wiadczenia naszych zachodnich partnerów m.in. w obszarze nowych technologii, które możemy zastosować w trakcie odbudowy.
Przed wojnÄ… w Ukrainie istniaÅ‚o ponad 5 tys. muzeów, 65 rezerwatów historyczno-kulturalnych i ok. 170 tys. zabytków, w tym siedem obiektów Å›wiatowego dziedzictwa UNESCO. Na tej liÅ›cie figurujÄ… również m.in. XIX-wieczna rezydencja metropolitów Bukowiny i Dalmacji w Czerniowcach, dziewicze, niemal nienaruszone dziaÅ‚alnoÅ›ciÄ… czÅ‚owieka lasy bukowe Karpat oraz Chersonez Taurydzki – pozostaÅ‚oÅ›ci antycznego, greckiego miasta na Krymie. RzÄ…d Ukrainy od poczÄ…tku wojny informuje, że celem dziaÅ‚aÅ„ rosyjskich wojsk jest niszczenie ukraiÅ„skiej tożsamoÅ›ci poprzez celowe ataki na zabytki i instytucje kultury, a rosyjscy żoÅ‚nierze dostali przyzwolenie na niszczenie ukraiÅ„skiego dziedzictwa kulturowego.
