Za Polski Ład w dużej mierze zapłacą samorządy. Ostrzegają przed cięciem inwestycji i zwiększaniem lokalnych opłat

SamorzÄ…dy obawiajÄ… siÄ™, że po zmianach podatkowych wprowadzanych w ostatnich latach przez rzÄ…d, rosnÄ…cej inflacji i pandemii Polski Ład okaże siÄ™ kolejnym czynnikiem, który uderzy w ich finanse. Z szacunków Ministerstwa Finansów wynika, że ich dochody majÄ… spaść o ok. 10–11 mld zÅ‚, ale rzÄ…d obiecuje, że ten ubytek pokryje specjalna subwencja inwestycyjna. WedÅ‚ug ekspertów może ona jednak siÄ™ okazać niewystarczajÄ…ca, przez co samorzÄ…dy bÄ™dÄ… zmuszone ciąć inwestycje oraz podnosić lokalne podatki i opÅ‚aty. Jednym z obszarów, które mogÄ… ucierpieć najbardziej, jest oÅ›wiata, na którÄ… już w tej chwili brakuje pieniÄ™dzy.

– SamorzÄ…dy obawiajÄ… siÄ™ utraty przychodów – zwÅ‚aszcza że tylko w zeszÅ‚ym roku najwiÄ™ksze miasta zanotowaÅ‚y kilkusetmilionowe straty z części podatku PIT, który powinien do nich trafić. Na to naÅ‚ożyÅ‚y siÄ™ ogromne wydatki zwiÄ…zane z zapobieganiem rozprzestrzenianiu siÄ™ wirusa COVID-19 i przeciwdziaÅ‚aniem skutkom pandemii. Dlatego myÅ›lÄ™, że teraz każda zmiana dotykajÄ…ca sfery podatkowej i bezpoÅ›rednio samorzÄ…dów spotka siÄ™ z nerwowÄ… reakcjÄ…. Tym bardziej że brakuje szczegóÅ‚ów, o których można by dyskutować – mówi agencji Newseria Biznes Mateusz Krajewski, prezes Fundacji Ogólnopolski Operator OÅ›wiaty.

Dla samorzÄ…dów najważniejszÄ… pozycjÄ… w budżetach sÄ… dochody wÅ‚asne z tytuÅ‚u podatku PIT. Uchwalone przez rzÄ…d zmiany polegajÄ…ce na zwolnieniu z podatku PIT osób poniżej 26. roku życia oraz obniżce podatku PIT z 18 do 17 proc. mogÅ‚y uszczuplić te dochody w ubiegÅ‚ym roku nawet o 6,9 mld zÅ‚ – oszacowali analitycy firmy doradczej Aesco Group. Na samorzÄ…dowych budżetach mocno odbiÅ‚a siÄ™ też pandemia COVID-19 (koszty dezynfekcji miejsc publicznych, wsparcie dla przedsiÄ™biorców etc.), a także wysoka inflacja, powodujÄ…ca wzrost kosztów funkcjonowania.

Kolejnym czynnikiem, który uderzy w finanse samorzÄ…dów, może siÄ™ okazać zaprezentowany w poÅ‚owie maja Polski Ład, czyli nowy program spoÅ‚eczno-gospodarczy PiS-u. ZakÅ‚ada on m.in. podwyżkÄ™ kwoty wolnej od podatku do 30 tys. zÅ‚, podniesienie drugiego progu podatkowego z obecnych 85,5 tys. do 120 tys. zÅ‚, koniec z odpisami skÅ‚adki zdrowotnej oraz ulgÄ™ podatkowÄ… dla klasy Å›redniej. Wszystkie te zmiany spowodujÄ…, że dochody samorzÄ…dów po raz kolejny bÄ™dÄ… maleć.

Z szacunków przedstawionych przez Ministerstwo Finansów wynika, że wskutek zmian podatkowych zapowiedzianych w Polskim Ładzie dochody samorzÄ…dów majÄ… spaść o ok. 10–11 mld zÅ‚ (a budżetu centralnego o 5–7 mld zÅ‚). Ten ubytek ma jednak zrekompensować zapowiedziana przez premiera Mateusza Morawieckiego subwencja inwestycyjna, której wysokość bÄ™dzie wyliczana na bazie algorytmu zawartego w ustawie. SamorzÄ…dy obawiajÄ… siÄ™ jednak, że obiecane subwencje nie pokryjÄ… im utraty dochodów, a w efekcie bÄ™dÄ… zmuszone ciąć inwestycje oraz podnosić lokalne podatki i opÅ‚aty.

– JeÅ›li bÄ™dzie tak, jak przewidujÄ… samorzÄ…dowcy, czyli przychody znów spadnÄ…, bÄ™dziemy mieli do czynienia z zablokowaniem wielu ważnych inwestycji. Co prawda dokumenty dajÄ… nadziejÄ™, że samorzÄ…d bÄ™dzie subsydiowany w różnych wariantach i różnymi kwotami, ale pod okreÅ›lonymi warunkami. Jest np. zapis dotyczÄ…cy tego, że dopÅ‚aty do rozbudowy infrastruktury edukacyjnej bÄ™dÄ… dostawaÅ‚y te samorzÄ…dy, które zaangażujÄ… siÄ™ w budowÄ™ mieszkaÅ„ komunalnych. Nie wiem, czy bÄ™dzie możliwość jednoznacznego powiÄ…zania jednego z drugim – podkreÅ›la Mateusz Krajewski.

Jak ocenia, najlepszym rozwiÄ…zaniem byÅ‚oby po prostu przekazanie pieniÄ™dzy bezpoÅ›rednio w gestiÄ™ samorzÄ…dów, które najlepiej zdajÄ… sobie sprawÄ™ z lokalnych potrzeb. Dotyczy to zwÅ‚aszcza oÅ›wiaty, której utrzymanie stanowi jednÄ… z gÅ‚ównych pozycji w kosztach.

– W tym roku kwota subwencji bezpoÅ›redniej, wypÅ‚acanej z budżetu paÅ„stwa do samorzÄ…dów, wyniosÅ‚a 50 mld zÅ‚, natomiast Polski Ład przewiduje dodatkowe 7 mld zÅ‚ rocznie na oÅ›wiatÄ™. To jest ponad 10-proc. wzrost. To bÄ™dÄ… istotne pieniÄ…dze, jeÅ›li obietnica dotyczÄ…ca wartoÅ›ci alokowanych Å›rodków zostanie dotrzymana – mówi prezes Fundacji Ogólnopolski Operator OÅ›wiaty. – DiabeÅ‚ jak zwykle bÄ™dzie tkwiÅ‚ w szczegóÅ‚ach. Na razie zapisy dotyczÄ…ce inwestycji i edukacji sÄ… dość ogólne. Trudno wywnioskować, czy te pieniÄ…dze rzeczywiÅ›cie wesprÄ… wydatki, na których najbardziej zależy samorzÄ…dom.

Na utrzymanie oÅ›wiaty samorzÄ…dy otrzymujÄ… pieniÄ…dze z budżetu centralnego poprzez subwencjÄ™ oÅ›wiatowÄ…. Nie sÄ… to jednak Å›rodki wystarczajÄ…ce. Jak podaje Aesco Group, w ubiegÅ‚ym roku samorzÄ…dy musiaÅ‚y znaleźć na ten cel dodatkowe 32 mld zÅ‚, czyli o ponad poÅ‚owÄ™ wiÄ™cej niż w 2015 roku. To gÅ‚ównie efekt rosnÄ…cych kosztów wynagrodzeÅ„, które stanowiÄ… 85–90 proc. wydatków na oÅ›wiatÄ™. W skali caÅ‚ej Polski – na 2808 jednostek samorzÄ…du terytorialnego – tylko kilkanaÅ›cie z nich (ok. 0,5 proc.) nie dopÅ‚aca do edukacji.

– Istotna jest przede wszystkim kwestia wynagrodzenia nauczycieli. W tej chwili samorzÄ…dy samodzielnie finansujÄ… funkcjonowanie przedszkoli, a szkóÅ‚ – w blisko 50 proc. Z roku na rok ten procent siÄ™ zwiÄ™ksza, w ciÄ…gu ostatnich 10 lat w niektórych gminach wzrósÅ‚ nawet o 25 proc. na niekorzyść samorzÄ…du. Dlatego kwestia wynagrodzeÅ„ jest sprawÄ… absolutnie priorytetowÄ…, w samorzÄ…dach brakuje na nie pieniÄ™dzy – podkreÅ›la Mateusz Krajewski. – Druga kwestia to rozbudowa infrastruktury, która jest ogromnÄ… bolÄ…czkÄ…. Jednak pieniÄ…dze na ten cel powinny być dysponowane przez samorzÄ…d, ale na razie wyglÄ…da na to, że dostaniemy do wykonania odgórny plan.

NakÅ‚ady na tÄ™ część Polskiego Ładu, która dotyczy oÅ›wiaty, majÄ… w latach 2021–2030 wynieść 64,8 mld zÅ‚ (7,2 mld zÅ‚ rocznie). WÅ›ród najważniejszych zaÅ‚ożeÅ„ programu sÄ… m.in.: termomodernizacje i kompleksowe remonty szkóÅ‚, dodatkowe wsparcie psychologiczne oraz gabinet psychologiczno-pedagogiczny w każdej szkole, reforma szkolnych Å›wietlic, szkolenia nauczycieli z zakresu rozwoju kompetencji cyfrowych, a także pracy z dziećmi z niepeÅ‚nosprawnoÅ›ciami i specjalnymi wymaganiami edukacyjnymi. Planowane jest także utworzenie Centrów Dziecka i Rodziny, których zadaniem bÄ™dzie m.in. wspieranie rodzin z dziećmi niepeÅ‚nosprawnymi, oraz utworzenie Narodowego Edukacyjnego Programu Wyrównywania Szans po COVID-19, który stworzy uczniom szansÄ™ uzupeÅ‚nienia materiaÅ‚u i wiedzy. JednÄ… z flagowych obietnic Polskiego Ładu jest również budowa żłobka w każdej gminie. SamorzÄ…dy bojÄ… siÄ™ jednak o to, kto bÄ™dzie musiaÅ‚ je potem utrzymywać.

– Rozbudowa publicznych żłobków w tej chwili trafia na ogromny opór, przede wszystkim dlatego że miasta nie majÄ… w swoich budżetach pieniÄ™dzy na ich prowadzenie. Nie sztukÄ… jest wybudować żłobek, to jest stosunkowo prosta sprawa. SztukÄ… jest go potem przez dekadÄ™ czy dwie utrzymywać. W sytuacji, w której samorzÄ…dy już w tej chwili sÄ… dociążone ponad miarÄ™ – chyba nie ma w Polsce dużego miasta, które bilansowaÅ‚oby swój roczny budżet, trudno oczekiwać, że nagle znikÄ…d znajdÄ… siÄ™ pieniÄ…dze na tak drogÄ… funkcjÄ™. Na pewno odbyÅ‚oby siÄ™ to kosztem inwestycji i innych zadaÅ„ – przestrzega prezes Fundacji Ogólnopolski Operator OÅ›wiaty.