W Polsce dyskryminacja i brak równych praw spoÅ‚ecznoÅ›ci LGBT+ kosztujÄ… gospodarkÄ™ od 4,6 mld do nawet 9,5 mld zÅ‚ rocznie, czyli od 0,2 do 0,43 proc. polskiego PKB – wynika z raportu „Bezpieczne przystanie” opracowanego przez firmÄ™ Skanska i Stowarzyszenie MiÅ‚ość Nie Wyklucza. ZwÅ‚aszcza osoby transpÅ‚ciowe, które zaliczajÄ… siÄ™ do tej grupy, borykajÄ… siÄ™ z wieloma problemami wynikajÄ…cymi m.in. z braku odpowiednich przepisów, które regulowaÅ‚yby możliwość uzyskania dokumentów tożsamoÅ›ci zgodnych z ich tożsamoÅ›ciÄ… pÅ‚ciowÄ…. Jak wskazuje Marek Urbaniak, prawnik ze Stowarzyszenia Lambda Warszawa, w najgorszej sytuacji sÄ… osoby mÅ‚ode w trakcie procesu tranzycji, których wyglÄ…d nie jest typowy dla ich tożsamoÅ›ci pÅ‚ciowej.
– Sytuacja osób transpÅ‚ciowych na rynku pracy jest zróżnicowana. Te, które sÄ… nieco starsze, wyksztaÅ‚cone, z wiÄ™kszym doÅ›wiadczeniem zawodowym, pracujÄ…ce w poszukiwanych zawodach, zazwyczaj sÄ… w nie najgorszej sytuacji zawodowej. Natomiast osoby mÅ‚ode, bez wyksztaÅ‚cenia i z niskimi kwalifikacjami, zmagajÄ…ce siÄ™ z depresjÄ… lub zaburzeniami nastroju, o wyglÄ…dzie, który nie jest typowy dla ich tożsamoÅ›ci pÅ‚ciowej, bez uzgodnionej pÅ‚ci metrykalnej nierzadko znajdujÄ… siÄ™ w bardzo ciężkiej sytuacji. Jest im ciężko znaleźć zatrudnienie, a jeÅ›li już jakieÅ› majÄ…, czÄ™sto spotyka je dyskryminacja. Nierzadko sÄ… zmuszone pracować w warunkach, gdzie naruszane jest prawo pracy, albo nawet na czarno, bez legalnej formy zatrudnienia – mówi agencji Newseria Biznes Marek Urbaniak.
Osoby transpÅ‚ciowe to takie, których pÅ‚eć przypisana przy urodzeniu różni siÄ™ od tożsamoÅ›ci pÅ‚ciowej, z którÄ… siÄ™ identyfikujÄ…. W Polsce, która plasuje siÄ™ w europejskim ogonie pod wzglÄ™dem ochrony praw prawnej spoÅ‚ecznoÅ›ci LGBT+, takie osoby wciąż zmagajÄ… siÄ™ z dyskryminacjÄ… i nierównym traktowaniem w życiu spoÅ‚ecznym i zawodowym. Rzecznik Praw Obywatelskich już kilka lat temu zwracaÅ‚ uwagÄ™, że jednÄ… z najwiÄ™kszych barier w tym obszarze stanowi posÅ‚ugiwanie siÄ™ przez osoby transpÅ‚ciowe w procesie tranzycji dokumentem tożsamoÅ›ci z oznaczeniem pÅ‚ci metrykalnej niezgodnej z pÅ‚ciÄ… odczuwanÄ…. Posiadanie takich dokumentów – z danymi osobowymi, które nie odpowiadajÄ… wyglÄ…dowi takiej osoby – znacznie utrudnia jej znalezienie zatrudnienia.
– PrzykÅ‚adem może być sytuacja, w której osoba transpÅ‚ciowa zÅ‚ożyÅ‚a aplikacjÄ™ do miejsca pracy i na etapie rekrutacji okazaÅ‚o siÄ™, że pracodawca miaÅ‚ wÄ…tpliwoÅ›ci odnoÅ›nie do tego, jaki bÄ™dzie status prawny tej osoby, która miaÅ‚a tożsamość mÄ™skÄ…, ale ciÄ…gle stare dokumenty z pÅ‚ciÄ… metrykalnÄ… żeÅ„skÄ… i żeÅ„skim imieniem. I przez wÄ…tpliwoÅ›ci dotyczÄ…ce tego, jakie imiÄ™ wpisać do umowy, ta osoba w ogóle nie zostaÅ‚a zatrudniona – mówi Marek Urbaniak. – Pracodawca miaÅ‚ obawy, czy nie poniesie np. odpowiedzialnoÅ›ci karno-skarbowej z tytuÅ‚u zatrudnienia takiej osoby, i dlatego wybraÅ‚ kandydata, który nie byÅ‚ osobÄ… transpÅ‚ciowÄ…, ponieważ nie miaÅ‚ wÄ…tpliwoÅ›ci odnoÅ›nie do jego sytuacji prawnej.
Na niekorzyść osób transpÅ‚ciowych dziaÅ‚a również brak przepisów dotyczÄ…cych wydawania i prostowania Å›wiadectw pracy, które umożliwiaÅ‚yby zmianÄ™ danych osobowych osób uzyskujÄ…cych orzeczenie sÄ…du o ustaleniu pÅ‚ci zgodnej z ich tożsamoÅ›ciÄ… pÅ‚ciowÄ…, a nie pÅ‚ciÄ… metrykalnÄ….
– Obecnie nie ma procedury uzgodnienia pÅ‚ci wynikajÄ…cej z prawa stanowionego, a tylko niewielki odsetek osób transpÅ‚ciowych korzysta z obecnie istniejÄ…cej procedury sÄ…dowej – mówi prawnik ze Stowarzyszenia Lambda Warszawa. – Rzecznik Praw Obywatelskich w przeszÅ‚oÅ›ci zwracaÅ‚ też uwagÄ™, że tożsamość pÅ‚ciowa powinna być wpisana do tzw. ustawy równoÅ›ciowej jako przesÅ‚anka wprost zakazujÄ…ca dyskryminacji. Obecnie wynika to tylko z orzecznictwa sÄ…dów powszechnych. Dobrze byÅ‚oby również, aby PaÅ„stwowa Inspekcja Pracy monitorowaÅ‚a tożsamość pÅ‚ciowÄ… jako osobnÄ… przesÅ‚ankÄ™ dyskryminacyjnÄ….
Mimo rosnÄ…cej Å›wiadomoÅ›ci spoÅ‚ecznej same osoby transpÅ‚ciowe wciąż nierzadko nie zdajÄ… sobie sprawy, że dyskryminacja ze wzglÄ™du na tożsamość pÅ‚ciowÄ… jest na rynku pracy zakazana. CzÄ™sto też nie zgÅ‚aszajÄ… przypadków dyskryminacji żadnym organom czy instytucjom z braku wiary w skuteczność ich dziaÅ‚aÅ„. Dlatego zdaniem ekspertów pomocne byÅ‚oby jasne, bezpoÅ›rednie wskazanie w obowiÄ…zujÄ…cych przepisach, że dyskryminacja w zatrudnieniu ze wzglÄ™du na tożsamość pÅ‚ciowÄ… jest zakazana, aby uÅ‚atwić im dochodzenie swoich praw.
– W Polsce osoby transpÅ‚ciowe i tak majÄ… lepszÄ… niż w innych krajach UE Å›wiadomość tego, do jakich organów siÄ™ zgÅ‚aszać czy w jakich organizacjach uzyskać pomoc. Coraz wiÄ™ksza jest też Å›wiadomość tego, jakie zachowania stanowiÄ… dyskryminacjÄ™ zwiÄ…zanÄ… z tożsamoÅ›ciÄ… pÅ‚ciowÄ…. Natomiast z danych, którymi dysponujemy, wynika, że tylko część z nich decyduje siÄ™ na podjÄ™cie jakichkolwiek dziaÅ‚aÅ„ w sytuacji dyskryminacyjnej. W badaniach Rzecznika Praw Obywatelskich z 2016 roku tylko 1/3 osób, które spotkaÅ‚a jakakolwiek sytuacja dyskryminacyjna, zdecydowaÅ‚a siÄ™ na taki krok. WÅ›ród pozostaÅ‚ych osób prawie poÅ‚owa zastanawiaÅ‚a siÄ™ nad podjÄ™ciem jakichÅ› dziaÅ‚aÅ„, ale ostatecznie nic nie zrobiÅ‚a, a najczÄ™stszym powodem byÅ‚a obawa przed negatywnymi konsekwencjami, a nawet utratÄ… pracy – mówi Marek Urbaniak.
Jak wskazuje, konieczna jest też edukacja pracodawców i rozpowszechnienie wÅ›ród nich wiedzy na temat zatrudniania transpÅ‚ciowych pracowników, ponieważ na ten temat wciąż funkcjonuje wiele stereotypów. Dla przykÅ‚adu pracodawcy bywajÄ… przekonani, że transkobiety nie powinny wykonywać typowo „kobiecych" zawodów, a transmężczyźni – typowo „mÄ™skich".
– Z pewnoÅ›ciÄ… dobrym wyjÅ›ciem byÅ‚oby umożliwienie osobom transpÅ‚ciowym funkcjonowania w firmach zgodnie z ich tożsamoÅ›ciÄ…, pod imieniem, którego faktycznie używajÄ…, niezależnie od statusu prawnego. OczywiÅ›cie w tych sytuacjach, kiedy nie jest to prawnie wymagane, jak np. identyfikatory dla pracowników, adresy e-mail, firmowy intranet etc. Ponadto wdrożenie wÅ‚aÅ›ciwych polityk antydyskryminacyjnych i ich przestrzeganie oraz edukacja – zarówno wspóÅ‚pracowników, jak i przeÅ‚ożonych – również przeÅ‚ożyÅ‚aby siÄ™ na polepszenie sytuacji osób transpÅ‚ciowych w miejscu pracy – ocenia prawnik.
Z opublikowanego w ubiegÅ‚ym roku raportu firmy Skanska i Stowarzyszenia MiÅ‚ość Nie Wyklucza („Bezpieczne przystanie. Po co mówić o osobach LGBT+ w miejscu pracy?”) wynika, że sytuacja prawno-spoÅ‚eczna osób LGBT+, do których zaliczajÄ… siÄ™ też osoby transpÅ‚ciowe, wciąż jest w Polsce bardzo trudna. Odzwierciedla to m.in. coroczny ranking ILGA-Europe mierzÄ…cy poziom równouprawnienia osób LGBT+ w krajach Europy. W trzech ostatnich edycjach tego rankingu Polska zajęła ostatnie miejsce w UE. W ubiegÅ‚orocznej edycji uplasowaÅ‚a siÄ™ na 44. miejscu spoÅ›ród 49 krajów w caÅ‚ej klasyfikacji. Niżej znalazÅ‚y siÄ™ tylko BiaÅ‚oruÅ›, Rosja, Armenia, Turcja i Azerbejdżan.
Autorzy raportu podkreÅ›lajÄ…, że z perspektywy biznesu i caÅ‚ej gospodarki inkluzywność i przeciwdziaÅ‚anie dyskryminacji osób LGBT+ jest po prostu opÅ‚acalne. Firmy, które wdrażajÄ… programy i polityki antydyskryminacyjne chroniÄ…ce pracowników ze spoÅ‚ecznoÅ›ci LGBT+, osiÄ…gajÄ… lepsze wyniki niż te, które nie przykÅ‚adajÄ… wagi do tego typu dziaÅ‚aÅ„. Istnieje też silna korelacja miÄ™dzy inkluzywnoÅ›ciÄ… i prawami osób LGBT+ a innowacyjnoÅ›ciÄ… gospodarki i jej rozwojem. Jednak w Polsce dyskryminacja i brak równych praw kosztuje gospodarkÄ™ od 4,6 do nawet 9,5 mld zÅ‚ rocznie, czyli od 0,2 do 0,43 proc. polskiego PKB.
Sytuacji osób transpÅ‚ciowych na rynku pracy dotyczyÅ‚a debata, jaka odbyÅ‚a siÄ™ w trakcie jednego z ostatnich wydarzeÅ„ Thursday Gathering. To cykliczne spotkania skupiajÄ…ce spoÅ‚eczność innowatorów wokóÅ‚ bieżących tematów gospodarczych, spoÅ‚ecznych i technologicznych. OdbywajÄ… siÄ™ w każdy czwartek o 17 w warszawskim Varso z inicjatywy Fundacji Venture Café Warsaw.