Zgodnie z obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami o dziaÅ‚alnoÅ›ci aptek decydujÄ… dziÅ› dwa urzÄ™dy – GÅ‚ówny Inspektorat Farmaceutyczny oraz UrzÄ…d Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Problem w tym, że decyzje obu tych instytucji czÄ™sto różniÄ… siÄ™ od siebie, co wprowadza dużą niepewność na rynku. WÅ‚aÅ›ciciele aptek, w szczególnoÅ›ci tych franczyzowych, nie wiedzÄ…, do decyzji którego z urzÄ™dów majÄ… siÄ™ stosować i czy wydane im zezwolenie na prowadzenie dziaÅ‚alnoÅ›ci nie zostanie z dnia na dzieÅ„ cofniÄ™te. Eksperci oceniajÄ…, że dualizm prawny na rynku aptekarskim uderza już nie tylko w swobodÄ™ prowadzenia dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej, ale może też wstrzymać inwestycje w branży, co odbije siÄ™ na pacjentach.
Zgodnie z art. 99 ustawy Prawo farmaceutyczne to wojewódzkie inspektoraty farmaceutyczne (WIF-y) decydujÄ… o zezwoleniach dla farmaceutów na prowadzenie aptek. MogÄ… go odmówić w kilku sytuacjach, np. jeÅ›li podmiot, który siÄ™ o nie ubiega, prowadzi hurtowniÄ™ farmaceutycznÄ…. Innym wyjÄ…tkiem jest przynależność do grupy kapitaÅ‚owej w rozumieniu ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, której czÅ‚onkowie prowadzÄ… na terenie danego województwa wiÄ™cej niż 1 proc. aptek ogólnodostÄ™pnych. I tu pojawia siÄ™ problem.
– ŹródÅ‚o problemu tkwi w konflikcie miÄ™dzy stanowiskiem inspektorów farmaceutycznych i GÅ‚ównego Inspektoratu Farmaceutycznego oraz UrzÄ™dem Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Stanowisko inspektorów jest sprzeczne z orzecznictwem prezesa UOKiK-u, który – badajÄ…c umowy i zależnoÅ›ci pomiÄ™dzy organizatorami sieci franczyzowych a farmaceutami-franczyzobiorcami – jednoznacznie stwierdziÅ‚, że podmioty te nie stanowiÄ… jednej grupy kapitaÅ‚owej – wyjaÅ›nia w rozmowie z agencjÄ… Newseria Biznes dr hab. Elżbieta Chojna-Duch, ekonomistka, profesor Uniwersytetu Warszawskiego. – Ten konflikt nie bierze pod uwagÄ™ tego przepisu, który nakazuje inspektorom farmaceutycznym stosowanie przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów przy badaniu przynależnoÅ›ci do grupy kapitaÅ‚owej.
Jak wyjaśnia, GIF niesłusznie uzasadnia część odmownych decyzji w sprawie zezwoleń na prowadzenie apteki twierdzeniem, że farmaceuci-franczyzobiorcy zrzeszeni w jednej sieci franczyzowej stanowią grupę kapitałową. Jednocześnie nie ma wątpliwości w orzecznictwie dotyczących aptek zrzeszonych umowami partnerskimi z największymi hurtowniami w Polsce.
– Ustawa z 2002 roku Prawo farmaceutyczne niepotrzebnie naÅ‚ożyÅ‚a na administracjÄ™ farmaceutycznÄ… obowiÄ…zki, które leżaÅ‚y w kompetencji prezesa UOKiK-u. W zasadzie w tej chwili problem wynika z niewÅ‚aÅ›ciwego stosowania prawa, kiedy jeden organ przeszkadza drugiemu i narusza jego kompetencje – mówi profesor UW. – GIF jest wyspecjalizowanym organem dbajÄ…cym o jakość leków czy, szerzej, o zdrowie Polaków. UOKiK z kolei posiada wiedzÄ™ i doÅ›wiadczenie z zakresu prawa konkurencji. To sÄ… caÅ‚kiem inne kompetencje. Ta sytuacja może być rozwiÄ…zana w bardzo prosty sposób, wymaga jedynie sprawnej wspóÅ‚pracy obu urzÄ™dów.
– RolÄ… GIF jest zapewnienie prawidÅ‚owego i najlepszej jakoÅ›ci obrotu produktami leczniczymi, lekami. Apteki franczyzowe taki wÅ‚aÅ›nie obrót zapewniajÄ… poprzez to, że prowadzÄ… apteki nowoczesne, ukierunkowane na dobro pacjenta, z bardzo szerokim asortymentem, i zatrudniajÄ…ce ponadprzeciÄ™tnÄ… liczbÄ™ fachowego personelu – mówi Mariusz Kisiel, prezes ZwiÄ…zku Aptek Franczyzowych.
Problem jest na tyle poważny, że UOKiK i GIF powoÅ‚aÅ‚y niedawno zespóÅ‚ ekspertów, którego zadaniem jest wypracowanie wspólnego stanowiska. Jak wskazujÄ… komentatorzy, wyglÄ…da jednak na to, że i tutaj powstanÄ… osobne wytyczne dotyczÄ…ce orzecznictwa.
Ten dualizm uderza przede wszystkim w przedsiÄ™biorców, którzy prowadzÄ… dziaÅ‚alność aptecznÄ… w ramach franczyzy lub zamierzajÄ… to robić.
– Nie zazdroszczÄ™ farmaceutom sytuacji, w której siÄ™ znaleźli, bo z jednej strony mamy wykÅ‚adniÄ™ prawa stosowanÄ… przez WIF-y i GIF, a z drugiej strony mamy ugruntowanÄ… wykÅ‚adniÄ™ UrzÄ™du Ochrony Konkurencji i Konsumentów, która jest zupeÅ‚nie inna. PrzedsiÄ™biorcy wiÄ™c siÄ™ zastanawiajÄ…, którÄ… wykÅ‚adniÄ™ należy stosować. Co ciekawe, na to pytanie nie ma dobrej odpowiedzi, bo każda ze stron tego sporu twierdzi inaczej – mówi Maciej Zaborowski, partner zarzÄ…dzajÄ…cy w Kancelarii Kopeć & Zaborowski. – Ten dualizm prawny to w zasadzie bezprawie, bo dwa porzÄ…dki prawne nie powinny funkcjonować równolegle.
Zdaniem adwokata niepewność zwiÄ…zana z dualizmem prawnym na polskim rynku może zniechÄ™cić inwestorów, którzy stabilność prawa ceniÄ… wyjÄ…tkowo wysoko.
– Utrzymanie obecnego stanu rzeczy w dÅ‚uższej perspektywie czasowej jest nie do wyobrażenia. Nie da rady funkcjonować w dualizmie prawnym, który powoduje brak możliwoÅ›ci podejmowania realnych decyzji przez przedsiÄ™biorcÄ™ planujÄ…cego rozwój swojej firmy. W konsekwencji w ciÄ…gu najbliższych lat, jeżeli ta sprawa nie wyjaÅ›ni siÄ™ jednoznacznie, przedsiÄ™biorcy zagraniczni wycofajÄ… siÄ™ z Polski, natomiast na samym rynku bÄ™dziemy mogli obserwować liczne zwolnienia pracowników – prognozuje Maciej Zaborowski.
– Prowadzi to do tego, że liczba aptek spada w rekordowym tempie, bardzo maÅ‚o siÄ™ ich otwiera, a co ważniejsze, pacjenci sÄ… pozbawieni dostÄ™pu do nich – dodaje Mariusz Kisiel.
Jak podkreÅ›lajÄ… eksperci, problemem w tym konflikcie jest również mieszanie pojęć prawnych: franczyzy i grupy kapitaÅ‚owej, które sÄ… różnymi instytucjami prawnymi. Franczyza jest formÄ… wspóÅ‚pracy, w ramach której franczyzobiorca – w zamian za opÅ‚atÄ™ franczyzowÄ… – może rozpocząć dziaÅ‚alność, korzystajÄ…c ze sprawdzonej już formuÅ‚y, marki oraz szeroko rozumianego wsparcia ze strony franczyzodawcy. Dla mÅ‚odych farmaceutów, którzy nie dysponujÄ… kapitaÅ‚em na start wÅ‚asnego biznesu, czÄ™sto jest to jedyna szansa na posiadanie wÅ‚asnej apteki.
– Wiemy, że mÅ‚odzi farmaceuci chcÄ… otwierać apteki, chcÄ… przejmować apteki upadajÄ…ce, chcÄ… je modernizować i zapewniać pacjentom jak najlepszy dostÄ™p do leków, ale siÄ™ bojÄ… – mówi prezes ZwiÄ…zku Aptek Franczyzowych. – Inspekcja Farmaceutyczna zarzuty „grupy kapitaÅ‚owej” bardzo Å‚atwo podejmuje i wszczyna postÄ™powania, które sÄ… dÅ‚ugotrwaÅ‚e i kosztowne, nierzadko doprowadzajÄ…c do bankructwa. Znam takie przedsiÄ™biorstwa i farmaceutów, których apteki od dwóch lat stojÄ… puste, terminuje siÄ™ towar, ponieważ Inspekcja Farmaceutyczna na podstawie donosu prowadzi wobec nich postÄ™powanie. To olbrzymi problem.
WedÅ‚ug danych GUS w Polsce na koniec 2019 roku dziaÅ‚aÅ‚o 12,3 tys. aptek (spadek o blisko 5 proc. r/r) oraz 1,2 tys. punktów aptecznych. Z kolei z ubiegÅ‚orocznego raportu IQVIA („Opieka farmaceutyczna w Polsce”) wynika, że apteki sieciowe stanowiÄ… aktualnie mniej niż poÅ‚owÄ™ wszystkich placówek w Polsce, a wiÄ™kszość sieci aptecznych to polskie maÅ‚e i Å›rednie przedsiÄ™biorstwa.
