Coraz Å‚agodniejsze zimy i brak mrozów powodujÄ…, że wydÅ‚użyÅ‚ siÄ™ okres aktywnoÅ›ci kleszczy. Obecnie te pajÄ™czaki żerujÄ… już przez caÅ‚y rok i wystÄ™pujÄ… na terenie caÅ‚ej Polski, dlatego każda osoba jest potencjalnie narażona na ukÅ‚ucie kleszczy i przenoszone przez nie choroby. JednÄ… z najgroźniejszych jest kleszczowe zapalenie mózgu. WedÅ‚ug Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) ubiegÅ‚y rok okazaÅ‚ siÄ™ rekordowy pod wzglÄ™dem liczby zakażeÅ„ wirusem KZM w krajach europejskich. Dlatego lekarze i eksperci przypominajÄ… o szczepieniach, które sÄ… jedynÄ… formÄ… profilaktyki tej choroby.
Liczba przypadków KZM roÅ›nie z każdym rokiem w caÅ‚ej Europie. W Polsce najnowsze dane również wskazujÄ… na rekordowy wzrost zakażeÅ„ oraz groźnych powikÅ‚aÅ„ wywoÅ‚ywanych tÄ… chorobÄ…. Jednak, jak podkreÅ›lajÄ… eksperci, liczba przypadków może być niedoszacowana, ponieważ nie sÄ… one dokÅ‚adnie raportowane.
– Od kilkunastu lat obserwujemy gwaÅ‚towny wzrost zachorowaÅ„ na kleszczowe zapalenie mózgu, czego gÅ‚ównÄ… przyczynÄ… sÄ… zmiany w Å›rodowisku – mówi prof. dr hab. n. med. Joanna Zajkowska, specjalistka chorób zakazÌnych z Kliniki Chorób ZakazÌnych i Neuroinfekcji Uniwersytetu Medycznego w BiaÅ‚ymstoku. – Zmiany klimatyczne, czyli Å‚agodne zimy, sprzyjajÄ… mnożeniu siÄ™ drobnych gryzoni, a w efekcie przetrwaniu kleszczy, dla których to jest najważniejszy żywiciel. Z kolei cieplejsze wiosny wydÅ‚użajÄ… okres ich żerowania, wiÄ™c aktywność kleszczy obserwujemy już przez caÅ‚y rok.
KZM to ostra choroba wirusowa, która atakuje mózg i oÅ›rodkowy ukÅ‚ad nerwowy. WedÅ‚ug Åšwiatowej Organizacji Zdrowia u 35–58 proc. pacjentów prowadzi ona do trwaÅ‚ych nastÄ™pstw neurologicznych, a w 1–4 proc. przypadków – do zgonu. Każdego roku odnotowywanych jest kilkaset ciężkich przypadków kleszczowego zapalenia mózgu wymagajÄ…cych hospitalizacji.
– Każde zakażenie wirusem kleszczowego zapalenia mózgu jest groźne – podkreÅ›la Agnieszka Motyl, dyrektor DziaÅ‚u JakoÅ›ci i Standardów Medycznych, specjalista medycyny rodzinnej i epidemiolog w Medicoverze. – Pomimo że 1/3 z tych zakażeÅ„ przebiega bezobjawowo, to pozostaÅ‚a część to zakażenia objawowe. W ok. 30 proc. przypadków infekcja przechodzi w fazÄ™ drugÄ…, w fazÄ™ zajÄ™cia ukÅ‚adu nerwowego ze wszystkimi tego konsekwencjami i potencjalnym ciężkim przebiegiem, który może prowadzić do zgonu.
W Polsce KZM jest najczęściej raportowanÄ… przyczynÄ… neuroinfekcji wirusowych. WÅ›ród możliwych powikÅ‚aÅ„ tej choroby najgroźniejsze sÄ… powikÅ‚ania neurologiczne. U ok. 1 proc. chorych z objawami neurologicznymi dochodzi do zgonu, ale co istotne, nie wszyscy wÅ›ród pozostaÅ‚ych 99 proc. wracajÄ… do peÅ‚nej sprawnoÅ›ci. U 1/3 osób zakażonych wirusem KZM mogÄ… wystÄ…pić dÅ‚ugoterminowe powikÅ‚ania, takie jak zaburzenia funkcji poznawczych.
GorÄ…czka, ból gÅ‚owy, mięśni i stawów, czyli typowe objawy przypominajÄ…ce grypÄ™, towarzyszÄ… pierwszej fazie kleszczowego zapalenia mózgu. Natomiast w drugiej pojawiajÄ… siÄ™ objawy neurologiczne, takie jak nudnoÅ›ci, drgawki, zaburzenia Å›wiadomoÅ›ci, porażenie koÅ„czyn i mięśni oddechowych, a nawet Å›piÄ…czka. Co istotne, na KZM nie ma lekarstwa, tÄ™ chorobÄ™ można leczyć wyÅ‚Ä…cznie objawowo.
– Leczenie jest niestety tylko objawowe. Zmniejszamy gorÄ…czkÄ™, pomagamy przetrwać ostry okres choroby, zmniejszamy bóle gÅ‚owy, zmniejszamy ciÅ›nienie wewnÄ…trzczaszkowe. Natomiast jeżeli zaczynajÄ… siÄ™ porażenia, nie jesteÅ›my w stanie nic zrobić, nie jesteÅ›my w stanie ich wyhamować – mówi prof. dr hab. n. med. Joanna Zajkowska.
– Nie mamy leku na kleszczowe zapalenie mózgu, w zwiÄ…zku z tym nie jesteÅ›my w stanie pomóc pacjentowi w inny sposób, jak tylko podtrzymujÄ…c jego funkcje życiowe i pomagajÄ…c mu przeczekać ten ostry, dramatyczny okres choroby – dodaje Agnieszka Motyl.
Lekarze wskazujÄ…, że powikÅ‚ania po ciężkim przebiegu KZM czÄ™sto wymagajÄ… wielomiesiÄ™cznej rehabilitacji, choć zdarza siÄ™ też, że sÄ… nieodwracalne. Na ciężki przebieg KZM, powikÅ‚ania, a nawet Å›mierć z powodu zakażenia wirusem KZM szczególnie narażone sÄ… osoby, które majÄ… z jakiegoÅ› powodu upoÅ›ledzonÄ… naturalnÄ… odporność, a także dzieci.
– Dzieci bardzo energicznie wchodzÄ… w przyrodÄ™, zarówno w momencie kiedy dopiero zaczynajÄ… chodzić, czyli okoÅ‚o pierwszego roku życia, aż po okres nastoletni, kiedy zaczynajÄ… siÄ™ wyjazdy z rówieÅ›nikami, kolonie, obozy harcerskie i tego typu aktywnoÅ›ci. Dlatego rzeczywiÅ›cie dzieci sÄ… bardziej narażone na ataki kleszczy i w ich przypadku szczególnie zalecane sÄ… szczepienia przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu – mówi Alicja SapaÅ‚a-SmoczyÅ„ska, kierownik DziaÅ‚u Medycznego ds. operacyjnych Szpitala Medicover, specjalista w zakresie pediatrii.
Podobnie jak w przypadku innych chorób wirusowych szczepienia sÄ… najskuteczniejszÄ… formÄ… profilaktyki i zapobiegania przypadkom kleszczowego zapalenia mózgu. Szczepionka na KZM jest dostÄ™pna już od wielu lat i jest jednÄ… z najlepiej przebadanych na Å›wiecie. Zgodnie z wytycznymi publikowanymi m.in. przez GIS szczepienia przeciw KZM sÄ… zalecane już od pierwszego roku życia, a ich skuteczność w czasie wieloletnich obserwacji klinicznych okreÅ›lono na ponad 90 proc.
– Takie szczepienie skÅ‚ada siÄ™ z kilku dawek: cykl podstawowy to sÄ… trzy dawki, a nastÄ™pnie dawki przypominajÄ…ce podawane po trzech i po piÄ™ciu latach – mówi Agnieszka Motyl.
Profilaktyka przeciwko KZM zyskuje na znaczeniu zwłaszcza w kontekście coraz dłuższej żywotności kleszczy. Coraz częściej pajęczaki wybudzają się ze spoczynku i wyruszają na łowy już w styczniu, a ostatnie przypadki pokłuć są notowane nawet w grudniu.
– W takich miejscach jak Wielkopolska Å›nieg wystÄ™puje raptem przez trzy–pięć dni w roku, a temperatury ujemne może przez tydzieÅ„ i to jest jedyny czas, kiedy kleszcze sÄ… nieaktywne – mówi dr inż. Anna Wierzbicka, zoolog i leÅ›nik z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu i Stowarzyszenia Rzecznicy Nauki. – Już nawet w grudniu czy styczniu kleszcze mogÄ… siÄ™ wbić w naszÄ… skórÄ™ albo zaatakować nasze zwierzÄ™ta. OczywiÅ›cie zimÄ… jesteÅ›my ubrani w grubsze warstwy ubraÅ„, wiÄ™c takiemu kleszczowi trudniej jest siÄ™ dostać do skóry, w miesiÄ…cach letnich odkrywamy ciaÅ‚o i jesteÅ›my narażeni w dużo wiÄ™kszym stopniu. Jednak to nie oznacza, że kleszcze zagrażajÄ… nam tylko w ciepÅ‚ych miesiÄ…cach.
Obecnie za teren endemiczny wystÄ™powania kleszczy uważa siÄ™ też caÅ‚Ä… PolskÄ™, co oznacza, że praktycznie wszÄ™dzie można mieć kontakt z tym pajÄ™czakiem i zakazić siÄ™ chorobami, które przenosi. SÄ… one obecne już nawet w wysokich górach. Co istotne, pokÅ‚utym przez kleszcza można zostać nie tylko w lesie, ale nawet podczas spaceru w miejskim parku, na trawniku czy w przydomowym ogródku. Takie ukÅ‚ucie zwykle jest bezbolesne i niezauważalne, ponieważ kleszcze majÄ… w Å›linie specjalne substancje znieczulajÄ…ce.
– JeÅ›li spÄ™dzamy wolny czas na zewnÄ…trz, rutynowo powinniÅ›my ubierać dÅ‚ugie spodnie. Po kÄ…pieli oglÄ…dajmy swoje ciaÅ‚o, a szczególnie miejsca, gdzie kleszcze lubiÄ… siÄ™ wbijać, czyli zgiÄ™cia pod kolanami, w Å‚okciach, miejsce za uszami, pachy i pachwiny. Sprawdźmy, czy nie mamy tam maÅ‚ych, czarnych kropeczek. Jeżeli sÄ…, to postarajmy siÄ™ je wyrwać pÄ™setÄ…. W internecie można znaleźć filmiki instruktażowe, które pokazujÄ…, jak prawidÅ‚owo wyciÄ…gnąć kleszcza. Potem takie miejsce przemywamy, dezynfekujemy i obserwujemy – mówi dr inż. Anna Wierzbicka.
Aby uchronić siÄ™ przed kleszczami, wychodzÄ…c do lasu czy parku, warto ubrać siÄ™ tak, aby mieć zakryte nogi, rÄ™ce oraz gÅ‚owÄ™. Można też stosować specjalne preparaty, które majÄ… za zadanie odstraszać kleszcze. Å»adna z tych metod nie daje jednak 100-proc. gwarancji ochrony przed pokÅ‚uciem.
– Dlatego warto pomyÅ›leć o szczepieniu na kleszczowe zapalenie mózgu – mówi zoolog i leÅ›nik z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.
W celu zwiÄ™kszenia Å›wiadomoÅ›ci dotyczÄ…cej wirusa KZM oraz zwrócenia uwagi na niebezpieczeÅ„stwo, jakie wiąże siÄ™ z chorobami przenoszonymi przez kleszcze, powstaÅ‚a kampania edukacyjna „Nie igraj z kleszczem. Wygraj z kleszczowym zapaleniem mózgu”. Z inicjatywy jej organizatorów 30 marca ogÅ‚oszono w Polsce Ogólnopolskim Dniem ÅšwiadomoÅ›ci Kleszczowego Zapalenia Mózgu. Celem kampanii jest dostarczanie rzetelnych i wiarygodnych informacji na temat kleszczy i KZM, a także na temat profilaktyki zakażeÅ„ w postaci szczepieÅ„ ochronnych. Jej organizatorami sÄ… Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej, Fundacja Aby Å»yć oraz Pfizer. Partnerem kampanii jest Medicover.
