Gender gap to problem spoÅ‚eczny w globalnym, jak i polskim wymiarze. WedÅ‚ug danych McKinsey & Company w Polsce kobiety stanowiÄ… ponad poÅ‚owÄ™ populacji i aż 66 proc. osób koÅ„czÄ…cych studia wyższe, ale majÄ… niższy udziaÅ‚ w rynku pracy i nieproporcjonalnie mniej zarabiajÄ…. Luka pÅ‚acowa, wedÅ‚ug ostatniego raportu World Economic Forum „Global Gender Gap Report 2022”, wynosi 8,7 proc., choć w niektórych branżach i wedÅ‚ug niektórych metodologii jest ponad dwukrotnie wyższa. SzansÄ… na szybkie wyrównanie jej może siÄ™ jednak okazać projekt unijnej dyrektywy, który zmusi pracodawców do wiÄ™kszej transparentnoÅ›ci w wynagrodzeniach.
W lipcu br. zostaÅ‚a opublikowana kolejna już edycja raportu World Economic Forum „Global Gender Gap Report 2022”, który analizuje różnice pomiÄ™dzy kobietami i mężczyznami w 146 krajach Å›wiata i czterech kluczowych obszarach: rynek pracy i możliwoÅ›ci ekonomiczne, poziom wyksztaÅ‚cenia, zdrowie oraz udziaÅ‚ w życiu politycznym. Wynika z niego, że w globalnej skali luka miÄ™dzy sytuacjÄ… kobiet i mężczyzn zostaÅ‚a zniwelowana dopiero w 68,1 proc., co oznacza, że do caÅ‚kowitego wyrównania szans obu pÅ‚ci brakuje jeszcze 31,9 proc. Na przestrzeni ostatniego roku tylko w 20 krajach udaÅ‚o siÄ™ zmniejszyć tÄ™ różnicÄ™ choćby o 1 proc.
– Przy obecnym tempie postÄ™pu potrzeba nam jeszcze okoÅ‚o 132 lat, żeby wyprostować różnice miÄ™dzy kobietami i mężczyznami w zakresie szeroko rozumianego gender gap – zauważa w rozmowie z agencjÄ… Newseria Biznes dr Barbara PaweÅ‚ko-Czajka z DolnoÅ›lÄ…skiej SzkoÅ‚y Wyższej, ekspertka z zakresu prawa pracy, kadr i pÅ‚ac.
W rankingu WEF Polska zajęła 77. pozycjÄ™ na 146 przeanalizowanych paÅ„stw (i 30. pozycjÄ™ w Europie). To spadek o dwa oczka w porównaniu do ubiegÅ‚orocznej edycji raportu. Pod wzglÄ™dem „przeżywalnoÅ›ci” i odsetka kobiet objÄ™tych opiekÄ… zdrowotnÄ… zajęła jedno z czoÅ‚owych miejsc (z wynikiem 0,980, przy czym 1 oznacza peÅ‚ny parytet), dobrze wypadÅ‚a również w analizie dotyczÄ…cej poziomu wyksztaÅ‚cenia (0,992). Natomiast emancypacja kobiet w życiu politycznym w Polsce zostaÅ‚a oceniona raptem na 0,171, a ich możliwoÅ›ci ekonomiczne – na 0,695. Ten ostatni wskaźnik zaniża m.in. gender pay gap, która wedÅ‚ug przytoczonych w raporcie danych OECD siÄ™ga w Polsce prawie 8,7 proc.
– Gender pay gap oznacza po prostu lukÄ™ pÅ‚acowÄ…, różnicÄ™ w wynagrodzeniach, które otrzymujÄ… kobiety i mężczyźni – mówi dr Barbara PaweÅ‚ko-Czajka.
Jak wskazuje, luka pÅ‚acowa może być skorygowana bÄ…dź nieskorygowana. W tym drugim przypadku jest wyrażana jako różnica miÄ™dzy Å›rednimi zarobkami na godzinÄ™ brutto pomiÄ™dzy kobietami i mężczyznami i nie bierze pod uwagÄ™ czynników takich jak wyksztaÅ‚cenie, wiek, liczba przepracowanych godzin czy rodzaj pracy.
– Raporty, z którymi mamy do czynienia, w tym m.in. „Global Gender Gap Report”, najczęściej przytaczajÄ… nieskorygowanÄ… lukÄ™ pÅ‚acowÄ… i pokazujÄ…, że pod tym wzglÄ™dem jesteÅ›my na dość dobrym poziomie i nie odbiegamy od innych krajów pod wzglÄ™dem różnicy wynagrodzeÅ„ kobiet i mężczyzn – mówi ekspertka DolnoÅ›lÄ…skiej SzkoÅ‚y Wyższej. – Jednak już w przypadku skoordynowanej luki pÅ‚acowej, która przyglÄ…da siÄ™ problemowi bliżej, analizujÄ…c m.in. wyksztaÅ‚cenie, kwalifikacje, zatrudnienie na konkretnych stanowiskach, ta dysproporcja jest wiÄ™ksza. Wskaźniki skoordynowanej luki pÅ‚acowej pokazujÄ… różnice w zarobkach pomiÄ™dzy kobietami i mężczyznami na poziomie od 14 do nawet 20 proc.
PotwierdzajÄ… to m.in. ubiegÅ‚oroczne szacunki GUS-u, który wyliczyÅ‚, że w przypadku mężczyzn przeciÄ™tne miesiÄ™czne wynagrodzenie brutto jest w Polsce o 14,7 proc. wyższe. Z kolei stosujÄ…cy innÄ… metodologiÄ™ i sprawozdawczość Eurostat oszacowaÅ‚ tÄ™ różnicÄ™ raptem na 4,5 proc., co jest piÄ…tym najlepszym wynikiem spoÅ›ród wszystkich krajów UE, gdzie kobiety zarabiajÄ… Å›rednio prawie 13 proc. mniej od mężczyzn.
Jak wskazuje ekspertka z DSW, wysokość gender pay gap różni siÄ™ jednak nie tylko w zależnoÅ›ci od metodologii, ale i od formy zatrudnienia, wieku (w Polsce jest najwyższa w przedziale wiekowym 35–44 lata, jak podaje Eurostat) bÄ…dź branży. Jest wyższa w sektorach takich jak np. IT czy ochrona zdrowia, w której – jak pokazaÅ‚ tegoroczny raport World Health Organization – kobiety pracujÄ…ce w systemie opieki zdrowotnej zarabiajÄ… Å›rednio o 24 proc. mniej niż mężczyźni. Problemem jest też fakt, że panie sÄ… niedoreprezentowane w branżach specjalistycznych i wÅ›ród kadry menedżerskiej (w 2020 roku zajmowaÅ‚y Å›rednio 34 proc. stanowisk kierowniczych w UE i 41 proc. stanowisk w sektorach nauki i inżynierii, wedÅ‚ug danych Eurostatu). Z drugiej strony o wiele częściej wykonujÄ… gorzej pÅ‚atne zawody, w branżach o niższej produktywnoÅ›ci.
– Branże, które sÄ… oblegane przede wszystkim przez kobiety, to najczęściej m.in. opieka, edukacja, szeroko pojÄ™te prace biurowe etc. Zatrudnienie w tych branżach czÄ™sto wiąże siÄ™ wÅ‚aÅ›nie z niskimi zarobkami – mówi dr Barbara PaweÅ‚ko-Czajka.
Jak wskazuje, spore różnice sÄ… zauważalne także w luce pÅ‚acowej notowanej w sektorze publicznym i prywatnym. W sektorze publicznym wysokość pÅ‚ac kobiet i mężczyzn jest zbliżona, co wynika przede wszystkim z okreÅ›lonej polityki wynagrodzeÅ„ w instytucjach publicznych, jak również z dość niskich zarobków w ogóle.
– Natomiast analizujÄ…c sektor prywatny, widzimy już wiÄ™ksze dysproporcje, ponieważ pracodawca czÄ™sto ksztaÅ‚tuje swojÄ… politykÄ™ wynagrodzeÅ„ w sposób niejasny dla pracowników. Tu można dopatrzyć siÄ™ różnic w zarobkach siÄ™gajÄ…cych nawet 20 proc., zwÅ‚aszcza na stanowiskach specjalistycznych i wÅ›ród wyższej kadry menedżerskiej – mówi ekspertka prawa pracy.
PotwierdzajÄ… to dane Eurostatu, z których wynika, że w 2020 roku w wiÄ™kszoÅ›ci krajów UE luka pÅ‚acowa byÅ‚a niższa w sektorze publicznym niż w sektorze prywatnym, w którym zróżnicowanie wynagrodzenia ze wzglÄ™du na pÅ‚eć wahaÅ‚o siÄ™ od 8,5 (w Belgii) do nawet 22,6 proc. (w Niemczech). Czerwcowa analiza Polskiego Instytutu Ekonomicznego pokazaÅ‚a z kolei, że kobiety zarabiajÄ… Å›rednio mniej od mężczyzn na każdym etapie kariery zawodowej, ale im wyżej w hierarchii siÄ™ wspinajÄ…, tym bardziej ta różnica siÄ™ pogÅ‚Ä™bia.
– WedÅ‚ug analiz, które przytacza PIE, jeżeli te zarobki wÅ›ród kadry kierowniczo-zarzÄ…dzajÄ…cej miaÅ‚yby siÄ™ zrównać, potrzebujemy na to aż 267,6 lat – podkreÅ›la dr Barbara PaweÅ‚ko-Czajka.
Szanse kobiet i mężczyzn dużo szybciej może jednak wyrównać unijna dyrektywa dotyczÄ…ca transparentnoÅ›ci wynagrodzeÅ„, której projekt zostaÅ‚ w kwietniu br. przyjÄ™ty przez Parlament Europejski. Kolejny etap to trilog pomiÄ™dzy Parlamentem Europejskim, KomisjÄ… EuropejskÄ… i paÅ„stwami czÅ‚onkowskimi UE dotyczÄ…cy wdrożenia nowej regulacji do przepisów krajowych. ZakÅ‚ada ona przede wszystkim, że firmy zatrudniajÄ…ce minimum 50 pracowników bÄ™dÄ… zobowiÄ…zane do ujawniania pracownikom informacji, które uÅ‚atwiÄ… im porównywanie obowiÄ…zujÄ…cych wynagrodzeÅ„ i identyfikacjÄ™ ewentualnych różnic w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn zatrudnionych w tej samej firmie. Jeżeli ich zróżnicowanie przekroczy 2,5 proc., firma bÄ™dzie zobowiÄ…zana opracować plan dziaÅ‚aÅ„ na rzecz równoÅ›ci pÅ‚ci. Co istotne, pracownik zyska narzÄ™dzia, żeby wymusić na pracodawcy wyrównanie wynagrodzenia. W przypadku wniesienia sprawy do sÄ…du przez pracownika to pracodawca bÄ™dzie musiaÅ‚ udowodnić, że nie doszÅ‚o do dyskryminacji.
– DziÅ›, jeÅ›li pracownik ma pewnego rodzaju niejasnoÅ›ci co do wysokoÅ›ci otrzymywanego wynagrodzenia, jeżeli uzyskaÅ‚by informacje od innego pracownika na temat poziomu jego pensji, może nawet liczyć siÄ™ ze zwolnieniem z pracy, ponieważ naruszyÅ‚ pewne zasady umowy z pracodawcÄ… wynikajÄ…ce z klauzuli poufnoÅ›ci wynagrodzenia. Pracownik zostaje wiÄ™c sam ze swoimi wÄ…tpliwoÅ›ciami – mówi ekspertka DSW. – Z dyrektywy unijnej wynika zasada przejrzystoÅ›ci, czyli pracodawca powinien jasno okreÅ›lić zasady wynagradzania na samym poczÄ…tku, już w momencie rozmowy kwalifikacyjnej. Czyli mój potencjalny pracodawca wyjaÅ›nia, że na danym stanowisku pracy wynagrodzenia ksztaÅ‚tujÄ… siÄ™ w takim zakresie. NastÄ™pnie mam prawo do bycia poinformowanym, zwÅ‚aszcza jeżeli zÅ‚ożę takie zapytanie do pracodawcy, jak wyglÄ…da moja sytuacja, jeżeli chodzi o wynagrodzenie w stosunku do innych pracowników, którzy sÄ… zatrudnieni na tym samym lub podobnym stanowisku, wykonujÄ… tÄ™ samÄ… pracÄ™ lub podobnej wartoÅ›ci, majÄ… te same obowiÄ…zki i kwalifikacje.
