Ponad 90 proc. Polaków surowo ocenia posÅ‚użenie siÄ™ cudzym dowodem w celu zaciÄ…gniÄ™cia kredytu. Z kolei 63 proc. rodaków jest w stanie usprawiedliwić pracÄ™ na czarno, aby uniknąć Å›ciÄ…gniÄ™cia dÅ‚ugów z pensji – wynika z nowego badania ZwiÄ…zku PrzedsiÄ™biorstw Finansowych. Pokazuje ono też, że poÅ‚owa Polaków akceptuje zachowania takie jak zatajanie informacji uniemożliwiajÄ…cych wziÄ™cie kredytu albo przepisywanie majÄ…tku na rodzinÄ™, żeby uniknąć pÅ‚acenia dÅ‚ugów. – Poziom akceptacji dla nieetycznych zachowaÅ„ w finansach na przestrzeni ostatniego roku zmalaÅ‚ – mówi Marcin Czugan, prezes ZPF.
– Indeks Akceptacji Nieetycznych ZachowaÅ„ Finansowych stanowi pewnÄ… miarÄ™ moralnoÅ›ci finansowej Polaków. Opiera siÄ™ na ocenach zachowaÅ„ konsumentów naruszajÄ…cych pewne standardy etyczne bÄ…dź normy prawne. Badani sÄ… pytani o to, czy i w jakim stopniu można usprawiedliwiać zachowania takie jak np. posÅ‚ugiwanie siÄ™ cudzym dokumentem tożsamoÅ›ci, aby uzyskać kredyt, albo podejmowanie pracy na czarno, aby uniknąć Å›ciÄ…gania dÅ‚ugów z pensji – tÅ‚umaczy w rozmowie z agencjÄ… informacyjnÄ… Newseria Biznes Anna Lewicka-StrzaÅ‚ecka, emerytowana profesor Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk.
– Poziom akceptacji dla nieetycznych zachowaÅ„ w finansach na przestrzeni ostatniego roku zmalaÅ‚, tzn. na najbardziej fundamentalne pytanie w badaniu, czy oddawanie dÅ‚ugów jest zawsze obowiÄ…zkiem moralnym, w zeszÅ‚ym roku 90 proc. ankietowanych odpowiedziaÅ‚o: tak, jest zawsze obowiÄ…zkiem moralnym. W tym roku ten odsetek wzrósÅ‚ do 92 proc. Na wyniki te wpÅ‚yw miaÅ‚a pandemia. SpoÅ‚eczeÅ„stwo zrozumiaÅ‚o, że w dobie perturbacji w gospodarce zapewnienie prawidÅ‚owego obiegu pieniÄ…dza jest bardzo istotne i wszelkie odchylenia od normy finalnie mogÄ… powodować szkody, zarówno dla przedsiÄ™biorstw, jak i obywatelek lub obywateli, chociażby w zakresie transferów socjalnych – wskazuje Marcin Czugan, prezes ZwiÄ…zku PrzedsiÄ™biorstw Finansowych w Polsce.
Indeks Akceptacji Nieetycznych ZachowaÅ„ Finansowych, czyli badanie moralnoÅ›ci finansowej Polaków, jest przeprowadzany cyklicznie od szeÅ›ciu lat na zlecenie ZwiÄ…zku PrzedsiÄ™biorstw Finansowych w Polsce (ZPF). Jego nowa edycja pokazuje, że w ciÄ…gu ostatniego roku nieznacznie spadÅ‚a akceptacja dla nieetycznych zachowaÅ„ w finansach. Z drugiej strony pandemia COVID-19 spowodowaÅ‚a też wiÄ™kszÄ… skÅ‚onność Polaków do usprawiedliwiania niemoralnych zachowaÅ„ np. trudnÄ… sytuacjÄ… finansowÄ… albo szukania przyczyny w dziaÅ‚aniach urzÄ™dów, regulacjach prawnych czy wysokich podatkach.
– Wartość indeksu wyniosÅ‚a w tym roku 45 proc., co oznacza, że badane osoby sÄ… skÅ‚onne do usprawiedliwiania nadużyć finansowych w ponad 2/5 sytuacji – mówi prof. Anna Lewicka-StrzaÅ‚ecka. – To wskazuje na wciąż wysoki poziom spoÅ‚ecznego przyzwolenia na nieetyczne zachowania konsumenckie. Wartość indeksu okazaÅ‚a siÄ™ też wyższa niż w poprzednich edycjach – co może wskazywać na postÄ™pujÄ…cÄ… erozjÄ™ norm etycznych. ŹródeÅ‚ tej erozji można szukać m.in. w poczuciu niepewnoÅ›ci finansowej gospodarstw domowych, do której w ostatnim czasie przyczyniÅ‚a siÄ™ pandemia.
NajwiÄ™kszy poziom spoÅ‚ecznego przyzwolenia, podobnie jak w poprzednich latach, dotyczy pracy na czarno, aby uniknąć Å›ciÄ…gania dÅ‚ugów z pensji. Takie zachowanie jest w tej chwili skÅ‚onnych usprawiedliwić ponad 63 proc. Polaków.
– Praca na czarno w celu unikniÄ™cia dÅ‚ugów niezmiennie co roku jest numerem jeden w naszym badaniu. W okresie pandemii zauważyliÅ›my też wzrost pÅ‚acenia gotówkÄ… bez paragonu, żeby uniknąć opÅ‚aty podatku VAT, co jest niepokojÄ…cym trendem – mówi Marcin Czugan.
W najmniejszym stopniu Polacy sÄ… zaÅ› skÅ‚onni zaakceptować posÅ‚użenie siÄ™ cudzym dokumentem w celu zaciÄ…gniÄ™cia kredytu. To najbardziej surowo oceniane zachowanie w caÅ‚ym badaniu – 90 proc. Polaków nie znajduje dla niego usprawiedliwienia.
– W porównaniu do zeszÅ‚orocznego badania spadÅ‚ również odsetek tych osób, które akceptujÄ… zatajenie informacji w celu wziÄ™cia kredytu czy pożyczki – wskazuje prezes ZPF.
Indeks pokazuje też, że w tej chwili niecaÅ‚e 46 proc. Polaków uważa, że zatajanie informacji uniemożliwiajÄ…cych wziÄ™cie kredytu jest dziaÅ‚aniem nagannym. Dla porównania jeszcze w 2019 roku, przed pandemiÄ…, ten odsetek wynosiÅ‚ 52,4 proc.
– Z dobrych informacji: z 60 do 55 proc. spadÅ‚ również odsetek tych respondentów, którzy sÄ… w stanie zaakceptować przepisywanie majÄ…tku na rodzinÄ™, żeby uniknąć pÅ‚acenia dÅ‚ugów. 55 proc. respondentów jest też w stanie zaakceptować zmianÄ™ rachunków bankowych, żeby nie zajÄ…Å‚ ich komornik sÄ…dowy. Mimo spadku tych wskaźników nadal niepokoi jednak ich wysokość – mówi Marcin Czugan. – NiepokojÄ…ce jest również to, że wzrósÅ‚ odsetek respondentów, którzy akceptujÄ… brak znajomoÅ›ci warunków udzielenia kredytu. Umowy trzeba czytać, analizować i trzeba znać warunki udzielenia kredytu lub pożyczki.
Jak wynika z badania – nieco ponad 52 proc. Polaków jest skÅ‚onnych usprawiedliwić to, że ktoÅ› zaciÄ…ga kredyt, nie zapoznajÄ…c siÄ™ dokÅ‚adnie z warunkami jego spÅ‚aty. Rok temu ten odsetek byÅ‚ nieznacznie niższy (51 proc.). OkoÅ‚o 1/3 Polaków uważa za dopuszczalne zawyżanie wartoÅ›ci poniesionych szkód, żeby uzyskać nienależne odszkodowanie, albo wykorzystywanie bÅ‚Ä™du kasjera, który pomyliÅ‚ siÄ™ na swojÄ… niekorzyść.
– Z badaÅ„ wynika też, że to mężczyźni – w wiÄ™kszym stopniu niż kobiety – sÄ… skÅ‚onni do przymykania oka na nadużycia konsumenckie. Ten wniosek koresponduje też z wynikami innych badaÅ„, wskazujÄ…cymi na wyższy rygoryzm moralny kobiet. InnÄ…, powtarzalnÄ… prawidÅ‚owoÅ›ciÄ… okazaÅ‚o siÄ™ to, że wymagania moralne rosnÄ… wraz z wiekiem. To znaczy, że nieetyczne zachowania w najmniejszym stopniu byli skÅ‚onni usprawiedliwiać emeryci i osoby starsze. Natomiast najczęściej usprawiedliwiaÅ‚y je osoby mÅ‚ode. To może być efektem różnicy miÄ™dzypokoleniowej, spowodowanej funkcjonowaniem w odmiennych systemach gospodarczych, albo funkcjÄ… naturalnego procesu rozwoju moralnego – mówi prof. Anna Lewicka-StrzaÅ‚ecka.
Jak wskazuje, nadużycia w obszarze finansów najczęściej usprawiedliwiajÄ… też osoby, które czujÄ… siÄ™ pokrzywdzone przez instytucje finansowe i majÄ… z nimi zÅ‚e doÅ›wiadczenia, natomiast najrzadziej – osoby, które sÄ… zadowolone z ich usÅ‚ug.
– ReasumujÄ…c, moralny permisywista to raczej mężczyzna, osoba mÅ‚oda, z zaciÄ…gniÄ™tym kredytem lub pożyczkÄ… i majÄ…ca trudnoÅ›ci z jego spÅ‚atÄ…, oraz osoba czujÄ…ca siÄ™ pokrzywdzona przez instytucje finansowe – mówi emerytowana profesor Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk.
Jednym z najbardziej skutecznych, pozasÄ…dowych sposobów wywierania nacisku na dÅ‚użników i osoby, które dopuszczajÄ… siÄ™ nieetycznych zachowaÅ„ finansowych, sÄ… prowadzÄ…ce rejestry dÅ‚użników biura informacji gospodarczej. Wpis do takiego rejestru skutecznie uniemożliwia zaciÄ…gniÄ™cie kredytu, ponieważ banki sprawdzajÄ… w nich swoich klientów przed udzieleniem finansowania – podobnie jak m.in. telekomy czy operatorzy telewizji kablowej przed podpisaniem umowy.
– Polacy w wiÄ™kszoÅ›ci wiedzÄ…, czym sÄ… biura informacji gospodarczej i rejestry dÅ‚użników, a im konsument starszy – tym bardziej Å›wiadomy istnienia tego typu instytucji. Ta Å›wiadomość roÅ›nie też wraz z wyksztaÅ‚ceniem. W najwiÄ™kszym stopniu dotyczy osób, które posiadaÅ‚y kredyt i go spÅ‚aciÅ‚y. Z kolei ci, którzy nie majÄ… żadnych kredytów ani innych zobowiÄ…zaÅ„, nie zawsze wiedzÄ… o istnieniu rejestru dÅ‚użników – mówi SÅ‚awomir Grzelczak, prezes Biura Informacji Gospodarczej InfoMonitor.
Statystycznie o istnieniu tego typu instytucji wie czterech na piÄ™ciu Polaków. OkoÅ‚o 70 proc. deklaruje też, że – figurujÄ…c w takim rejestrze – od razu spÅ‚aciÅ‚oby swoje zobowiÄ…zania finansowe.
– OgóÅ‚ spoÅ‚eczeÅ„stwa pozytywnie ocenia rolÄ™ biur informacji gospodarczych w gospodarce, bo pomagajÄ… Å›ciÄ…gać zalegÅ‚oÅ›ci, a w rejestrze można też sprawdzić osobÄ™ bÄ…dź firmÄ™ i podjąć bardziej Å›wiadomÄ… decyzjÄ™ finansowÄ…. Natomiast gorzej oczywiÅ›cie oceniajÄ… nas dÅ‚użnicy, bo istnienie takich instytucji utrudnia im życie – mówi SÅ‚awomir Grzelczak.
